BIST ve Ayı Piyasaları 2

XU100 Endeksi Kapsamında Büyük Düşüşler ve Düşüşlerin Süreleri

Bir piyasadaki fiyatların, ulaşmış olduğu en yüksek seviyeden yüzde 10 ile yüzde 20 arasındaki düşüşü düzeltme (correction) olarak adlandırılır. Her ne kadar bu yüzde 10’luk eşiğin alt sınır olduğuna dair genel kabul görmüş bir kural olmasa da yüzde 20’den az olması üzerinde herkesin anlaştığı bir ölçüttür. Ne zaman ki, zirveye göre kayıplar yüzde 20 sınırını geçer, işte o noktada ayı piyasası (bear market) başlar.

Benzer şekilde fiyatların dip seviyeden yüzde 10 seviyesine kadar çıkışı toparlanma (recovery) olarak nitelendirilirken yüzde 10 – yüzde 20 aralığındaki çıkış yükseliş olarak adlandırılabilir. Benzer şekilde eğer yükseliş dip seviyesine göre yüzde 20 ve üzerindeyse artık boğa piyasası (bull market) söz konusudur.

Grafik 1’de, BIST 100 için 2021 yılının sonlarına doğru yaşanan sert düşüş ve sonrasını yukarıdaki açıklamalar kapsamında gösterdim. Burada üç hususa özellikle dikkat etmekte fayda var. Öncelikle düşüşler genelde sert ve hızlı olur. Yani 4 işlem gününde (ya da başka bir deyişle 6 takvim gününde) zirveden geri çekilme yüzde 28,31 gibi oldukça yüksek bir düşüşe sahne olmuştur. Kırmızı renkle gösterdiğim bu alanın günün koşullarında ne kadar can sıkıcı olduğunu tahmin edebilirsiniz. Yani yüzde 3, yüzde 4 gibi düşüşlere kıyamet koparmamak lazım. İkinci husus ise borç, kredi ya da başka bir tarihte ihtiyaç duyulan para ile borsada yatırım yapılmaz. Çünkü borsa riskli bir piyasadır ve bu tür düşüşler birer istisna değildir. Herhangi bir haber, gelişme ya da olumsuzluk olmaksızın arz talep dengesine göre oluşabilir ve algoritmaların devreye girmesiyle işler bir anda karışabilir. Hele bir de uzmanlık sahibi olmadan kısa sürede zengin olma hayaliyle kaldıraçlı işlem yapılıyorsa riskler çok yüksektir. Borsa kısa sürede köşeyi dönme yeri değildir. Dördüncü olarak da yükselişler genelde yavaş ve orantısızdır. Mesela yukarıdaki durumda, 4 günde yaşanan düşüşün tekrar aynı seviyeye gelmesi 77 işlem günü sürmüştür ve aslında bu nispeten hızlı bile sayılabilir. Bu alanı da yeşil renk ile işaretledim. Orantısız ile kastedilen ise şudur: Anaparanın 100’den, yüzde 20 kayıp ile 80 değerine gelmesi, 80 seviyesinden yüzde 20 kazanç ile ancak 96 seviyesine ulaşmak demektir. Yani eski seviye olan 100 değerini görmek için kazançlar kayıplardan yüzdesel olarak daha büyük olmalıdır.

Ayı ve boğa piyasalarının tanımlarını yaptığımıza göre odak noktamızı daha geniş bir tarih aralığı için Türkiye ve BIST üzerine çevirelim. Aslında tam da bu konuda daha önce hazırladığım bir yazı var ve bu kez onu biraz daha geliştiren, farklı bir bakış açısı kattığım bir çalışmayı paylaşacağım. Önceki çalışmada tarihi zirveler ve düzeltilmiş kapanış değerlerini karşılaştırarak en uzun düşüşlerin sürelerine bakmıştık. Ancak burada şöyle bir sorun vardır. Zirveden hızla dip seviyesini gören fiyatlar kapanışı daha yukarıda hatta teorik olarak zirvenin üzerinde bile yapabilir. Dolayısıyla bu çalışmada zirvelerle karşılaştırma için düzeltilmiş kapanış değerleri yerine en düşük seviyeleri dikkate aldım.

Çalışmada BIST için XU100 Endeksinin yaygın kullanımını ve diğer çalışmalarla karşılaştırılabilirliğini dikkate alarak yine benzer şekilde devam etmeyi tercih ettim. Bu kapsamda da verileri Yahoo! Finance üzerinden çekerek ilk kayıt tarihi olan 2 Temmuz 1997’den 20 Ocak 2023 tarihli veriyi kapsayacak şekilde güncel tuttum. Böylece analiz seti 6.386 adet veriden oluşmakta olup oldukça geniş bir aralığı taramaktadır.

Grafik 2’de, söz konusu tarih aralığı için Endeksin gördüğü en yüksek seviyelerden (ATH: All Time High) en düşük seviyelere olan geri çekilme oranları görülmektedir. Dikey eksende yüzde değişimler, yatay eksendeyse tarihler yer almaktadır. İlk yüzde 20’lik dilimi grafik üzerinde siyah kesikli çizgiyle işaretledim ve bu çizginin altındaki değerler ayı piyasası dönemlerini göstermektedir.

Bu düşüşler; 1998 yılındaki Asya-Rusya Krizinde yüzde 60‘a yaklaşırken, Türkiye’ye özgü 2000 Kasım ve 2001 Şubat Krizlerinde yüzde 60‘ı geçmiştir. Bu kadar derin bir sonraki düşüş ise ABD’de başlayan Küresel Finans Krizinin 2009 yılında getirdiği yüzde 60‘lık geri çekilmedir. Bunun dışında neredeyse her iki yılda bir yüzde 20‘ye varan ve yine yaklaşık her beş yılda bir de yüzde 30 düşüşler görülmektedir.

BIST Endeksinin görmüş olduğu en yüksek seviye mevcut durumda 5.704,83’tür ve bu değere 03 Ocak 2023 tarihinde ulaşılmıştır. Toplam 8 işlem günü sonunda, 12 Ocak 2023 tarihinde görülen en düşük seviye ise 4.601,25 değeri ile ayı piyasasının sınırından bir dönüş anlamına gelmektedir. Zirveye göre bu düşüş yüzde 19,34’lük bir kayıp sergilemiştir. Son veri olan 20 Ocak 2023 tarihli en düşük değerse 5.426,58’dir. Böylece zirveye olan uzaklık şu anda 13 işlem günü ve düşüş miktarı ise yüzde 4,88 şeklindedir.

Bu analizden yola çıkarak en yüksek seviye ile dipler arasındaki yüzdesel düşüşleri ve bu düşüşlerin kaç işlem günü sürdüğünü inceledim. Grafik 3’te yatay eksen işlem günü sayısını gösterirken dikey eksende zirveye göre yüzde düşüş oranları yer almaktadır. Çalışma kapsamında yüzde 10 ve altındaki düşüşleri dikkate almadığım için grafiğin üst kesimindeki boşluk sizi yanıltmasın. Yoksa Grafik 2’de bu tür geri çekilmelerin ne kadar sık olduğunu görüyoruz. Burada odak noktası yüzde 10 ve üzeri düzeltmeler ile yüzde 20 ve üzeri ayı piyasalarıdır.

Grafik 3’ün sol üst köşesindeki kutu, az önce açıkladığım yüzde 4,88’lik geri çekilmeyi göstermekte olup zirveye uzaklığın 13 işlem günü olduğunu belirtmektedir. En hızlı düşüşlerden biri 4 işlem gününde yaşanan yüzde 30,41’lik düşüştür. Bu düşüş 31 Ekim 1997 tarihlidir. Zirvenin altında kalınan yüzde 10 sınırındaki en uzun süre ise 2004 tarihinde 1.018 işlem günü sonundaki eksi yüzde 10,28’lik kayıpla işaretlenmiştir. Zirveyi geçmek biraz daha vakit almıştır. Diğer verilerden mesela yüzde 67,03’lük en derin kayıp 275 işlem günü sürerken bunun devamında çıkışlar olsa da zirveye göre 414 gün sonunda kayıp hâlâ yüzde 66,62’dir. Kaldı ki burada alternatif maliyet, enflasyon ve döviz kuru değişimi gibi unsurlar hesaplamaya dâhil değildir. Grafik 3’ün sol üst köşesinde turkuaz renkle gösterdiğim küçük bir kare var. Biraz da oraya daha yakından bakalım.

Grafik 4’te o kareye büyüttüm ve şu anda bir yıl içinde BIST Endeksinde yüzde 10 ve üzeri şeklindeki düşüşlerle bunların sürelerini görüyoruz. Borsa tek yönlü, o yön de sadece yukarısı olan bir piyasa değildir. Evet uzun vadede sermaye piyasaları diğer piyasalara göre daha yüksek getiriler sağlamaktadır, ancak döngüsel ve risklerin yüksek olduğu piyasalarda düşüşlerin ne kadar sık, büyük ölçekli ve uzun sürebileceğini akılda tutmakta fayda vardır. Grafik 4 de bunu net bir şekilde ortaya koymaktadır. Zor kazanılan birikimleri tasarrufa dönüştürmek ve bunları uzun vadeli yatırımlarda kullanmak hepimizin temennisidir. Bu yüzden de düşüşler alım fırsatı ve sabırla taşımak için bir gerekçe olsa da değerlemeleri aşan yükselişler de satış ve kâr realizasyonu için birer fırsattır. Bu nedenle de aç gözlü olmakla rasyonel olmak önemli bir tercihtir. Tabi akılcı hareket etmek için de başkalarının planları yerine ortağı olduğumuz şirketlerin faaliyetlerine ve potansiyeline odaklanmamız gerekmektedir.

Uzun süredir çeşitli riskler nedeniyle ucuz kalmış olan piyasanın potansiyeli bence hâlâ çok yüksek olmakla birlikte riskler açısından bir iyileşme olmadıkça potansiyelin gerçekleşmesi de sıkıntılı bir süreç olarak devam edecektir. Kendi adıma piyasa zamanlaması yapmaktansa piyasada geçen süreyi önemsediğim, yani fiyatların ne zaman düşüp ne zaman çıkacağını bilmediğim için BIST şirketlerine yatırımlarım ve uygun bulduğum noktalarda alım planlarım devam etmektedir. Ancak zamanında yapmış olduğum kâr alma kararımın arkasında değerlemeler yanında bu verilerin de bulunduğunu belirtmek isterim.

Bu noktada bir konuyu daha incelemekte fayda var. Grafik 5’te ise XU100 Endeksi kapsamında, bir sonraki en yüksek seviyeye ulaşmak için gereken gün sürelerini hesapladım. Grafiğin üst bölümünde yatay eksen ilk 10 günü ve son sütun için 10 günden büyük değerlerin tamamını göstermektedir. Dikey eksen ise frekans sayısıdır. Yani Endeksin bir gün sonra yeni zirve yaptığı gözlem sayısı 298’dir. Ancak bunu dikkatli yorumlamak gerekir. Endeks üst üste 3 gün zirve yapıp 20 gün boyunca düşük değerlerde kalıp 2 gün üst üste yen zirveler yapabilir. Bu durumda toplam değer 5 olsa da dağılım 25 yıllık bir veri setine aittir. Ancak diğer verilere de bakınca BIST kapsamında momentumun önemli bir ölçüt olduğu düşünülebilir.

Grafiğin alt kısmı ise aslında yukarıda 10 gün ve üzeri değere ait olan 43 adet verinin zamanın farklı noktalarına göre açılımını göstermektedir. Örneğin Endeksin bir sonraki zirveye ulaşması için 33 gün ya da 173 gün sürmesi birer gözlemdir. En uzun süren yeni zirve eğilimi ise 1.040 işlem günü ile yaşanmıştır. Başka bir deyişle zirveden Endekse yatırım yapmış olan bir kişinin aynı seviyeye ulaşması için yaklaşık üç yıl beklemesi gerekmiştir.

Son olarak Grafik 6’da daha fazla çalışma yapmak isteyenlere yardımcı olmak ve yöntem konusunda gelişmeye açık olan bir yön üzerine not düşerek bu yazıyı noktalayalım. Şimdiye kadarki çalışmayı anlamak için yine BIST kapsamında 2000 – 2004 yılları arası değişimi yukarıda gösterdim. Yatay eksen çeyreklik tarihleri dikey eksense düzeltilmiş fiyatlama verisini göstermektedir. Yeşil daireler analizimizin temeli olan en yüksek değerleri göstermektedir. ATH 1’den ATH 2’ye kadar geçen süre 1.039 işlem günüdür. 1.040’ıncı günde yeni zirveye ulaşılmıştır. En yüksek seviyeye göre bu aralıkta yaşanan düşüş yüzde 67,03’tür. Ancak arada işaretlediğim çok sayıda başka yüksek değerler ve bunların ulaştığı yüzde 40, yüzde 50 gibi düşüşler de vardır. Mesela mor alandaki High 3 – Low 3 düşüşü yukarıdaki hesaplamalara girmemektedir. Dolayısıyla bir sonraki yazımda bunları da analize tabi tutacağım.


Herkese başarılar ve kazançlı yatırımlar dilerim.

Ergun UNUTMAZ, 24.01.2023

Bu konudaki önceki yazılarım için:

Analiz Yöntemleri ve Ayı Piyasaları
BIST ve Ayı Piyasaları 1
2022’den 2023’e Portföy