Dostluk Üzerine

CICERO
Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi

”Amicus certus in re incerta cernitur.” Ennius

Öncelikle 50 sayfa gibi hacim olarak birkaç saatte bitirilecek bir kitap için bir haftaya yakın bir okuma süresini keyifle harcadığımı belirterek başlamak isterim. Ancak buradaki harcama, olsa olsa zamansal bir kayıptır. Yoksa benim nazarımda insanı bu şekilde derin düşünmeye, gelişime ve sorgulamaya iten süreçler daha ziyade kazanım hanesine yazılmaktadır. Zaten 2100 yıl önce yazılmış bir eserin günümüze kadar gelebilmesi zaman ve mekan ayrımı gözetmeksizin önemli değerleri sade ve güçlü bir şekilde anlatabilmesindedir ki bu tür yazılar üzerine düşünmek, gündelik sorunlarla uğraşmaktan yeğdir.

Milattan önce 106-43 yılları arasında yaşamış olan Marcus Tillius Cicero‘nun hayatına bu kitapta öncelikle eğitim ve kariyer boyutlarıyla yer veriliyor. Dr. Cengiz Çevik’in sunuş yazısının devamındaysa Cicero’nun eserleri, dönemin önemli olayları ve kişileriyle referans verilerek eşleştiriliyor. Bu bölümün ardından da Laelius, De Amicitia şeklindeki özgün adıyla da anabileceğimiz eserin konuşmacıları tanıtılıyor ve ana fikir detaylı bir şekilde aktarılıyor. Son olarak da çeviri yöntemi üzerine kısa açıklamalarla kitabın sonuna eklenmiş olan son notlar ve kaynakçayı oldukça faydalı bulduğumu belirtmek isterim.

Kitapta kendi adıma çok beğendiğim diğer bir özellik de çeviri yanında özgün metne de yer verilmiş olmasıdır. Latince öğrenmeye bu sene başlamış ve yoğun bir program ile beklentimin üzerinde bir noktaya gelmiş bir öğrenci olarak bu tür çalışmalara yayın evlerinin daha fazla yer vermesini eğitim açısından da çok faydalı buluyorum. Ancak şunu da hemen söylemek gerekir ki Latince gibi üst düzey analitik yetenek ve disiplin gerektiren bir dil yanında Cicero’nun muazzam belagat yeteneğinin öyle kolayca anlaşılabileceğini düşünmek iyimserlik sınırlarının ötesinde bir yaklaşım olur. Yine de bu örgüyü kavramak, kaynaktan çalışmak adına, kendini geliştirmeyi hedefleyen bir öğrenci olarak böyle bir imkân sağladıkları için Cengiz Bey’e ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlarına teşekkürlerimi sunarım.

1) Eser üzerine bilgiler

Bu kitapta yer alan konuşmacıların (Quintus Mucius Scaevola, Gaio Fannio Marci filio, Gaio Laelio) üçünün de Romalı komutan ve devlet adamları olduğunu, başarılı geçmişleriyle ve ortaya koydukları değerler nedeniyle saygıyla dinlendiklerini söyleyebiliriz. Genç Scipio’nun (185/184-129) şüpheli ölümünden birkaç gün sonra gerçekleşen bu diyaloglarda, yukarıdaki konuşmacılar dostluk üzerine düşüncelerini dile getirmektedirler. Daha doğrusu Laelius, dostluğun önemini, doğasını, bir dosttan beklenenleri ve ona yüklenmemesi gereken yükümlülükleri açıklamaktadır. Yine kendi fikirleri doğrultusunda Laelius erdem, ahlak ve ilkeler çerçevesinde dostların nasıl hareket etmeleri gerektiğini ölüm ve yaşam ile beden ve ruh kavramları çerçevesinde de ele alarak gerek Stoacı gerekse de Epikurosçu bakış açısıyla ve etkileyici bir biçinde incelemektedir.

2) Kişisel notlarım

Bazı raporlar ve kitaplar için kullandığım hızlı okuma tekniklerini bir kenara koyarsak genel olarak çok not tutmam ve diğer kaynaklardan çapraz okumalar yapmayı sevmem nedeniyle okuma hızım oldukça düşüktür. Kitaptan not ettiğim alıntılardan bazılarına burada yer vermek istedim. Daha fazlası için kitabı edinmenizi ve kavramlar üzerine düşünmenizi öneririm. Herkesin çıkarımı farklı olabilir tabi ki, ancak bazı değerlerin zamana nasıl meydan okuduğu gerçekten etkileyici.

– … dostluğu mümkün kılan ve süremesini sağlayan sadakat, dürüstlük, doğruluk ve cömertlik gibi temel nitelikler sadece doğayı kendisine örnek alan iyi insanlarda bulunur. Dolayısıyla da dostluk sadece iyi insanlar arasında kurulabilir. (Çıkar ve menfaate dayanan ilişkilerin durumu ise farklıdır.)

– Sarsılmaz karakterli bir insanı, (sağlık koşulları dışında) yükümlülükten alıkoyabilecek herhangi bir durum olabileceğini düşünmüyorum.

– Dostluk, mutlu günleri daha güzel, kötü günleriyse paylaşım yoluyla daha katlanabilir kılar.

– O hâlde dostlukta şu kural kabul edilsin: Ne rezilce bir şey isteyelim, ne de böyle bir isteği yerine getirelim.

– Kişi kendisine yapılan iyiliği hatırlamalı; ancak iyiliği yapan da yaptığı iyiliği unutmalıdır.

– Birine değer verdikten sonra düşünüp taşınmak değil, düşünüp taşındıktan sonra birine değer vermek gerekir.

Cicero’nun bu eserinde, “güven” unsurunun, dostlukta aradığımız değişmezliğin ve sarsılmazlığın temeli olduğunu hatırlatarak burada bir ara verelim.

Şimdiden keyifli okumalar dilerim.

Latince üzerine önceki bir yazım da ilginizi çekerse bağlantıyı kullanabilirsiniz.

Ergun UNUTMAZ, 29.09.2021

Cicero – Dostluk Üzerine (Eserin Orijinal Adı: Laelius, De Amicitia, Çeviri: C. Cengiz ÇEVİK, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 6. Basım, Şubat 2021.