Ombudsmanlık Müessesesi
Ombudsmanlık Müessesesi Üzerine Düşünceler[1]
Kamu Alımlarında Şikâyetler Açısından İnceleme
Tarihsel açıdan oldukça köklü ve eski bir kültürün ürünü olan ombudsmanlık müessesesinin devlet tüzel kişiliği içinde bir kurum olarak yer alması 18. yüzyıla rastlamaktadır. Her ne kadar M.Ö. 221’de Çin Hanedanlıkları döneminde, ardından başta Roma ve Osmanlı İmparatorluklarında benzer örnekleri görülse de modern anlamda kullanılan yapı İskandinav uygulamasından gelmektedir. Türkiye’de ombudsmanlık müessesesinin kurulması ise ancak 2012 yılında gerçekleşmiştir.
Dolayısı ile bu araştırmada, olabildiğince detaya girmeden, bu müessesenin ne olduğu ve kökeni üzerinde durularak neden böyle bir mekanizmaya ihtiyaç duyulduğu incelenmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde, Türkiye’de “Kamu Denetçiliği Kurumu”nun oluşumu yanında genel hatları ile bu kurumun görev ve yetkileri tartışılmıştır. Üçüncü bölümde ise, kamu alımları piyasasında bu tür müesseselerin şikâyet mekanizması sistemi içerisinde bir rolü olup olmadığı seçilen bazı Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeleri ile Türkiye’deki durum karşılaştırılarak incelenmiştir.
En genel hâliyle ombudsmanlık müessesi kişilerin hukuki haklarının yargısal başvuru yolları dışında da korunması; kamu kurum ve kuruluşlarının kendilerine verilen yetkileri kullanırken kanunlara uygun ve adil davranıp davranmadığının idareden bağımsız bir şekilde denetlenmesi; kamu hizmetlerinin işleyişinde adalet ve etkinliği artırmak için öneriler geliştirilmesi, vatandaşların, haklarını kullanmada bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi gibi görevleri gerçekleştirmek için vardır.
Etimolojik olarak ombudsman kelimesi İskandinav kökenli olup “(Nor) umbodh: görev, yetki + (Nor) man: adam; (İsv) ombudsman: görevli kişi; (İng) ombudsman: vatandaşların kamu kuruluşları hakkındaki şikâyetlerini araştırmakla yükümlü kamu görevlisi” gibi anlamlara gelmektedir. Kelimenin Türkçe karşılığı – benzer içeriği ifade etse de – kamu denetçisi olarak belirlenmiştir. Türk Dil Kurumu bu bağlamda kelimeyi: “Parlamento tarafından görevlendirilen, vatandaşları resmî makamların keyfî ve yasa dışı davranışlarına karşı korumakla görevli kişi veya kurum” olarak tanımlamaktadır. Mamafih, İngilizceden farklı olarak devlet (state), özel (private) ve kamu (public) sözcükleri arasında “kamu” ile “devlet” kavramlarının Türkçede çoğu zaman eş anlamlı olarak kullanılması bir algı bozukluğu yaratmaktadır. Bir de bu kelimenin devamına genelde soğuk anlamlar çağrıştıran “denetçi” kelimesini eklediğimizde, ombudsmanlık müessesesinin içerik bakımından ifade ettiğinden çok daha sınırlı bir noktaya yönelme riski ile karşılaşırız. Tüm bu çekincelere rağmen “ombudsman” kelimesi yerine “kamu denetçisi” kelimesinin kullanılması gerek kurallara uymak gerekse de Türkçe karşılığı olan kelimeleri kullanmak açısından daha yerinde ve doğru olacaktır.
Yazının tamamını okumak için lütfen tıklayınız.
Ergun UNUTMAZ, 11/02/2014
[1] Bu çalışmada yer alan görüş ve değerlendirmeler herhangi bir kurum veya kuruluşun düşüncelerini yansıtmamakta olup tamamen yazarın kişisel fikirlerinin ürünüdür.