Para Politikası 28

Ağustos ayında İngiltere Merkez Bankası ve TCMB dışında toplantı yoktu. Ancak TCMB’nin beklenmedik 750 baz puanlık artışı piyasalarda resmin tekrar şekillenmesine neden oldu. Bu konuya yazının devamında geleceğim. Eylül ayı ise tam bir para politikası festivali oldu. Kararlardan söylemlere, şahin karar güvercin söylemden faizi sabit tutarken sert açıklamalara çeşitli tavırlar izledik. Bu yazıda sırasıyla ABD, Avrupa, İngiltere ve Türkiye açısından merkez bankası toplantılarında alınan kararlar, açıklamalar ve mevcut enflasyon faiz oranı ilişkilerine bakacağım.

İzlediğim merkez bankalarının politika faizlerindeki gelişime bakarak buyrun başlayalım.

FED – Eylül 2023

ABD Federal Rezerv Bankası (Fed), politika faizini 20 Eylül tarihli toplantıda sabit tutarken beklendiği gibi şahin söylemlerle piyasalara yön verdi. Yeni parola: Higher-for-longer (than the others). Yani bir süre daha yüksek oranlarla yaşamaya devam edeceğiz. Şant Bey’in eklediği parantez içindeki ‘diğerlerine göre’ notu ise son derece ince ve anlamlı.

Fed Başkanı Jerome Powell enflasyonla kararla mücadelenin süreceğini belirterek sıkı para politikasına devam edileceğini defalarca aktarmıştı. Toplantı karar metninde, göstergeler ekonomik aktivitenin sağlam bir şekilde genişlediğine işaret etmektedir. İş gücüne katılım güçlü olsa da son aylarda bu seyrin yavaşladığı, işsizliğin düşük, enflasyonunsa yüksek seviyede olduğu belirtilmektedir. Bu ortamda geleceğe yönelik beklentileri şekillendirecek biçimde Fed, politika faizinde değişikliğe gitmeden verilerin izleneceğini yinelemiştir.

Politika faizi (Fed Funds Rate: Beyaz %5,33) ile alt ve üst bant değerleri (kırmızı ve mavi) Grafik 1’de görüldüğü gibi gerçekleşmiştir. Turkuaz sütunlarsa toplantı tarihlerinde alınan ve en son kararın işlendiği faiz patikasını göstermektedir. Politika faizi mevcut durumda yüzde 5,25 – 5,50 bandındadır.

Grafik 2’deyse manşet enflasyon (beyaz) ve çekirdek enflasyon (mavi) açısından gelişmelere yer vererek sarı sütunlarla da politika faizindeki değişimleri yansıttım. Geçen senenin aynı ayına göre manşet enflasyonun yüzde 3,71 ve çekirdek enflasyonun yüzde 4,39 seviyesindeki hareketi zirvenin geride kaldığını işaret etmektedir. Enflasyon hedefi olan yüzde 2 ise artık daha erişilebilir görünse de ulaşma süresi bu kadar çabuk olmayabilir. Petrol fiyatlarındaki yükselişten etkilenen manşet enflasyona karşı enerji ve gıda fiyatlarındaki oynaklığın dışlandığı çekirdek enflasyonun düşüş eğilimi göstermesi yapışkanlık endişeleri bakımından rahatlatıcıdır.

Son toplantının tam metnine Federal Rezerv Sistemi Yönetim Kurulu sitesinden ulaşabilirsiniz.

ECB – Eylül 2023

Enflasyon dinamikleri açısından enerji kaynaklı maliyet artışına daha fazla maruz kalan Avrupa bu cephedeki fiyat artışlarından dertli. Ağustos ayında manşet enflasyon (beyaz) geçen senenin aynı ayına göre yüzde 5,2 seviyesinde gerçekleşti ve Grafik 3’de yer verdiğim şekilde bunun içinde enerjinin (mavi) payı azalarak da olsa eksi yönde devam ediyor. Sanayi üretimi ve enflasyon dinamikleri açısından düşen maliyetler anlamında iyi bir gelişme. Gıda fiyatları (sarı) ve hizmetler (mor) kalemleri de düşüş eğilimini sürdürüyor. Yüzde 5,2’lik enflasyonun yüzde 2,4’ü hizmetlerden gelirken yüzde 2,0’si gıdadan kaynaklanıyor. Enerji dışı sanayi mallarının payı yüzde 1,2 seviyesinde ve enerjinin katkısı eksi yüzde 0,3 şeklinde gerçekleşti.

Tabi bu noktada ECB’nin Fed’in gerisinden geldiğini ve talep enflasyonu yanında maliyet enflasyonu altında bir denge gözettiğini de hemen vurgulamakta fayda var. Hatta bazı değerli isimlerin ECB’nin ekonomiyi gereğinden fazla daraltma riskine sürüklediği görüşüne de hak vermek gerekiyor.

Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde’ın başkanlığında ECB, 14 Eylül tarihli toplantıda, politika faizini 25 bp arttırmıştır. Grafik 4’te bu artış sonrası yüzde 4,50 şeklinde oluşan politika faizi ve yıllık enflasyon oranları görülmektedir. Ağustos ayında manşet enflasyon (beyaz) yüzde 5,22 ve çekirdek enflasyon (mavi) yüzde 5,26 şeklinde gerçekleşmiştir. Madam Lagarde’ın faiz oranlarını yükseltirken döngünün sonuna gelindiği şeklindeki düşünceleri, piyasaların faiz indirimi ne zaman gelir sorusuna yanıt aramasıyla avroda sert değer kaybıyla sonuçlanmıştır.

Grafik 5’teyse sütunlarla politika faizindeki değişimleri; çizgilerle de mevcut durumdaki faiz oranlarını gösterdim. Malum ECB üç farklı politika faizi kullanıyor ve bunlardan asli olan faiz oranını beyaz çizgiyle gösterdim. Son değişiklikle Temel Yeniden Finansman İşlemleri Faizi yüzde 4,50 seviyesine gelmiştir. Mevduat Olanağı Faizi (kırmızı) yüzde 4,00 seviyesine çıkarken Gecelik Borç Verme Olanağı Faizi (mavi) yüzde 4,75 olmuştur. ECB’nin yıl sonu enflasyon hedefi ise yüzde 2,00 düzeyindedir.

Avro Bölgesi için izlediğim Enflasyon notlarıma bağlantı üzerinden;
Para Politikası kararına ECB’nin resmî internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

BOE – Eylül 2023

İngiltere Merkez Bankası (BOE), politika faizini 21 Eylül tarihli toplantıda sabit tutma kararı almıştır. Beklentilerin 25 bp artış ile sabit tutma arasında değiştiği ortamın gerilimi toplantıya da yansımış ve karar 5-4 çoğunlukla alınmıştır. Verilerde ciddi bir bozulma ya da iyileşme olmazsa 25 bp’lik bir faiz artışı daha göreceğimizi düşünüyorum.

Toplantıda, enflasyonda beklenen gerileme yanında iş gücü piyasası, büyüme ve finansal sıkılaşma risklerine dikkat çekildi. Ağustos ayındaki toplantıdaki artışla yüzde 5,25 seviyesine yükselmiş olan politika faizinin gelişimi Grafik 6’da kırmızı çizgiyle belirtilmektedir. Turkuaz renkli sütunlarsa ilgili tarihlerdeki toplantılarda alınan faiz kararlarını göstermektedir.

Enflasyon bakımından yıllık yüzde 11,1’lik zirvenin ardından Ağustos ayında manşet (beyaz: yüzde 6,7) ve çekirdek (mavi: yüzde 6,2) enflasyon kalemleri düşüş eğilimini Grafik 7’deki gibi sürdürüyor. Grafiğin alt kısmındaysa politika faizini sarı sütunlarla işaretledim. Enflasyon yükselmeye başladığında arttırılan faizler enflasyonun düşüş sürecinde de devam ettirilmektedir. Ancak burada da beklenti bu yılın ikinci yarısında hızlı bir düşüş ve enflasyon hedefi olan yüzde 2’nin 2024 sonunda yakalanabileceği yönündedir.

Birleşik Krallık için izlediğim Enflasyon notlarıma bağlantı üzerinden;
Para Politikası kararına BOE’nin resmî internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

CBRT – Eylül 2023

Seçim sonrası kabinede dikkat çeken iki önemli değişiklikten biri Sayın Mehmet Şimşek’in Hazine ve Maliye Bakanlığı görevine gelmesiyken diğeri de Sayın Hafize Gaye Erkan’ın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı görevine başlamasıydı. Rasyonel politikalara dönüş mesajıyla yönetilen süreçte Sayın Erkan başkanlığında ilk toplantı 22 Haziran tarihinde gerçekleşmiş ve 650 baz puanlık bir artışla politika faizi yüzde 15,00 seviyesine yükseltilmişti. Ardından 20 Temmuz tarihli Para Politikası Kurulu Toplantısındaysa bu kez 250 baz puanlık artış beklentiler açısından farklı düşüncelere yol açtı.

Sonradan yapılan değişiklerin etkisinisiyse Ağustos ayındaki toplantıda gelen 750 baz puanlık beklenmedik faiz artışında gördük. 21 Eylül tarihli toplantıdaysa TCMB politika faizi, 500 baz puan artışla yüzde 30 seviyesine çekilmiştir. Grafik 8’de Turkuaz renkli sütunlar ilgili tarihteki toplantılarda alınan faiz kararlarını, kırmızı çizgiyse politika faiz oranlarını göstermektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Tüketici Fiyat Endeksi verileri ise 4 Eylül 2023 tarihli son veriyi kapsayacak şekilde Grafik 9’da gösterilmektedir. Bir önceki yılın aynı ayına göre manşet enflasyon (beyaz) Ağustos ayında yüzde 58,9 olarak gerçekleşmiştir. Çekirdek enflasyon (mavi) da aynı dönemde yükseliş göstererek yüzde 64,8 seviyesine çıkmıştır. Sol eksende gösterilen ve grafiğin altındaki kırmızı çizgi ise yüzde 5’lik enflasyon hedefidir.

Son olarak 27 Temmuz 2023 tarihinde açıklanan Enflasyon Raporu‘nun rasyonel bir zemine dönmek adına başarılı yönler içerdiğini daha önce belirtmiştim. 21 Eylül tarihli toplantının açıklama metninde yüzde 33 şeklinde öngörülen 2024 yılı sonu hedefine ulaşma yönünde dile getirilen kararlılık bu anlamda önemli. Mevcut politika faizinin yüzde 30 seviyesine çekilmesi de bu anlamda tutarlılık sağlıyor. Grafik 10’da yer verdiğim çalışma bu sene sonunda yüzde 58’lik bir enflasyon seviyesinini işaret ediyor.

Durum tespitinin ardından geçen yazılarımda sürekli belirttiğim rasyonel zemine dönme söylemiyle politika faizi başta olmak üzere yapılan eylemlerin uyum sorunu Selva Hanım’ın BBC için kaleme aldığı yazıda da vurgulanmış. Para politikasındaki ilk döneminde doğru yönde atılan adımlar ve politika faizindeki gelişimin şartların gereğini karşılayamaması belirtilirken ikinci dönemde güven açısından kaydedilen ilerlemeye değinilmesi önemli. Tabi söylemler konusunda da Selva Hanım’ın dikkat çektiği ayrıntılar yine çok değerli.

Bu konudaki görüşlerimi Grafik 11’de yer verdiğim uzun vadeli eğilimle bir kere daha aktarmakta fayda var. Aşağıdaki grafikte merkez bankalarının politika faizleriyle yıllık enflasyon arasındaki fark görülmektedir. ABD (mavi), Avrupa Birliği (sarı), İngiltere (kırmızı) ve Türkiye (turkuaz) için 2022 yılına kadar benzer şekilde ilerleyen süreç son derece çarpıcıdır. Rezerv paraya sahip olmayan bir ülke olarak politika faizini enflasyonun üzerinde belirlenmesinden, faiz – enflasyon ilişkisinde farklı tercihlerin uygulandığı döneme geçilmiştir. Büyük merkez bankaları faiz oranlarını arttırırken Türkiye’de faiz oranları düşürüldüğü için böylesi bir tablo ortaya çıkmıştır. Bu tercihler konusunda da Mahfi Hocam’ın Faiz Politikasından Niçin Sonuç Alamıyoruz? başlıklı yazısı açıklayıcı olabilir.

Son dönemde belirtilen normalleşme ve rasyonel politikalara dönüşle bu grafiğin de yakınsama göstermesi beklenebilir. Düşen enflasyon ve artan faizler açığın kapanmasını sağlayacaktır.

Para Politikası Kurulu açıklamasının tam metnine TCMB‘nin internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

Bir önceki rapora ulaşmak için bağlantıyı kullanabilirsiniz.

Ergun UNUTMAZ, 22.09.2023