Yalancının Pokeri
Michael LEWIS
Wall Street’in Enkazı Üzerinde Yükselmek
Lewis’in tarzını ve ele aldığı konuları çok beğeniyorum. Yazarın eserlerinin Türkçe çevirilerini çok önceden kütüphaneme eklemiş olsam da bu kitabı okuma fırsatını ancak bulabildim. Sayfanın sonunda diğer kitaplara ilişkin bağlantıları da ekledim. 🙏🏻
Bugün yer vereceğim Yalancının Pokeri kitabı bir yandan otobiyografi bir yandan da gerçeğe dayanan roman tarzında kaleme alınmış bir eser. Zamanında Wall Street’in en büyük yatırım şirketlerinden biri olan Salomon Brothers şirketinde işe başlayan Lewis’in bu kitabı; dönemin ekonomik ve finansal şartlarını, üniversiteden mezun olup bu tür şirketlerde çalışmak için can atan kişilerin hayalleri yanında onları bekleyen geleceği ve piyasalar kadar insanların iş hayatına bakışındaki dönüşümü müthiş özetliyor.
Normalde birkaç fincan kahve ya da başka içecekler eşliğinde bir iki günde bitirebileceğiniz gibi akıcı ve keyifli olan çalışma, notlar alıp farklı kaynaklardan teyit etmek ve o günün koşullarını bugünün piyasalarına aktarabilme düşünceleriyle şekillenirse farklı bir projeye de dönüşebiliyor. Yaklaşık 380 sayfalık bir hacim, 11 bölümden oluşan kitap bana göre aslında üç bölüm üzerine kurulu. Böyle düşünürsek; ilk bölüm yatırım bankacılığı, finans ve alım satım işlemleri kültürünün tanıtılması, sonra da bu yıldız şirketlerden birinde işe başlamak üzere eğitim sınıfında geçen olaylarla başlıyor. İkinci bölümse finansal piyasalarda 70’lerin ikinci yarısında başlayan ekonomik ve finansal dönüşüm üzerine. Son bölümse aradan geçen on yılda değişen sektör ve sektör çalışanlarının davranış, düşünce tarzıyla tanımlanabilir.
“Uğursuz bir espriye göre Wall Street bir yanında bir nehir, diğer yanında mezarlık bulunan bir caddedir. Bu, çarpıcı olmakla birlikte eksik bir betimlemedir. Çünkü ortadaki çocuk bahçesini es geçmektedir.”
— Frederick Schwed, Jr.
Milyonlarca doların dakikalar içinde el değiştirdiği, çoğu kişinin bir ömür boyu hayal bile edemeyeceği büyüklükte meblağları dakikalar içinde aldıkları kararlarla şirketin ve kendi hesaplarına aktaran kişilerin bazen çocuk parkında gibi davranmaları aslında o kadar da garipsenecek bir durum değil. Bu kadar bilgi, birikim ve kurumsal kültür ayaklarınızın yere basmasını sağlayıp disiplin getirirken bir taraftan da rekabetçi ortam, stres, kazanma hırsı ve yüksek miktarda paranın baş döndürücü etkisi devasa bir ego ile birleşerek ayaklarınızı yerden kesebilmektedir. Zaten yalancının pokeri ifadesi de sadece bir el oyun için 1 milyon dolarlık bir bahse girebilecek kadar çılgın olduğu kadar aklınızdan geçen düşünceler ve duygularınızı gizleyebilecek kadar da soğuk kanlı olmanın güzel bir yansıması.
Dolayısıyla kitapta geçen karakterlerin konuşmaları, tarzları ve davranış kalıpları da bu ortama uygun bir şekle bürünüyor. Ancak çeviride bu ifadeler olduğu gibi aktarılmadığı için yine daha önceki yazılarımda bahsettiğim sorunlarla karşılaşıyoruz. Bir işlemiyle milyonlarca dolar zarar eden bir kişinin “Tüh, kahretsin, lanet olsun” vb. ifadeler kullanmayacağı aşikâr. Argo sözcükler ya da küfürlü ifadeleri savunmuyorum, ama çeviri konusunda sansür, okuyucuyu farklı yönlendirme gibi çabaları da doğru bulmuyorum. Eğer bu tür kavramlar Türkçe sunulmak istenmiyorsa da özgün metindeki ifadelerin notlarda belirtilmesi gerektiğini düşünüyorum. Kitapta mesela ilgisi tartışılabilecek birçok ifade için çevirmen notu eklenirken çok daha önemli teknik kelime ve kavramlar için notlar bulunmuyor.
Hazır kitaptan çeviri üzerine notlara geçmişken Scala Yayıncılık tarafından Neşenur Domaniç çevirisiyle okurlara sunulan bu çalışma için öncelikle emeği geçenlere teşekkürlerimi sunarım. Bu eser konusundaysa diğer yazımda belirttiğim nedenlerle çok sayıdaki düzeltme notlarımı paylaşmam uygun olmaz. Ancak kitabın ekonomi ve finans alanında yine ciddi teknik hatalar içerdiğini de belirtmem görevdir.
Hazine bonosu ve devlet tahvili arasındaki farkların anlaşılamamış olması ve bundan daha karmaşık yapıdaki türev ürünlerin sıkıntıları ilk aklıma gelenler. Yabancı kelime kullanımı sorunları sadece trader, mortgage, warrant, oportünist gibi ifadelerin tercihiyle sınırlı kalmayıp “baz puan” yerine “taban puan” gibi “CMO” için “şirket” nitelemesinin kullanılması, “eurobond” ürününün tanımındaki sorunlar gibi çok sayıda hatalarla da devam ediyor. Teknik anlamda “golden-backed bond” gibi altına dayalı tahvil veya altın karşılığı şeklinde ödeme yapılabilecek tahvilin “altın sırtlı” şeklinde çevrilmesi kabul edilemez bir hatadır. Çok vahim. “Hurda tahvil” ve “üstün tahvil” gibi çeviriler işin özünün anlaşılamamış olduğunu gösteren hatalardır. Finansal ürün ve kavramlara yönelik bilgi eksikliği nedeniyle kaynaklanan sorunlarsa dikkatli bir okuyucu için romanın bütün keyfini kaçırmaktadır. Bu piyasalara ilgi duyan okuyucular içinse bu tür yanlışlar temellerin kötü oluşmasına sebep olduğu için de üzücüdür.
Sayısal ifadelerin yazılışı, nokta ve virgül kullanımında Türkiye’deki sistemle Amerika’daki sistemin farkının ayrıştırılamış olması yine önemli bir sorundur. Hâl böyle olunca önemsiz bir detay gibi görünen işaretler “650 milyar dolardan 1.2 milyar dolara çıkmıştır” cümlesinde olduğu gibi yanıltıcı bilgilere de dönüşmektedir. (Bu konudaki detaylı açıklama, örnek ve düzeltme için bakınız Paranın Psikolojisi.)
Hatta borsadaki fiyatlamalar için ondalık ve kesirli ifade kullanımları arasındaki farkın gözetilmemiş olması, Türkçe ifadelerde yazım kuralları ve işaretlerine dikkat edilmemesi benim için en hafifinden özensizliktir. Burada yer vermediğim benzeri birçok örnek yüzünden çeviri için görüşlerim maalesef olumsuzdur. Mümkünse özgün eserleri okumak bu yüzden önemlidir. Yine de bu değerli hizmetin ve emeğin karşılığı açısından çeviri şeklindeki bu kitabın da okunmasının katkı sağlayacağı görüşündeyim. Hatalarınsa ilerde düzeltilebileceğine inanıyorum.
Tekrar metne dönersek aşağıda yer verdiğim alıntının çok değerli bir bakış açısı taşıdığı görüşündeyim:
Bütünsel salgın sonrası finansal piyasalara gelen çok sayıda kişi çok düşük fiyatlara edindikleri varlıkların gerek değer kazanması gerekse de reel olarak değer artışı göstermese de enflasyon nedeniyle yüksek fiyat artışı sergilemesi nedeniyle piyasaların zenginliğe giden yol olduğu hissine kapılmıştır. Güneşli güzel havalarda denizde kaptanlık kolaydır. Ancak denizde rüzgar ve dalga yanında fırtınalı günlerde büyük kayıplar da yaşanabileceği unutulmamalı, gemiyi ve hayatımızı riske atmadan ilerlemeye çalışmalıyız. Yatırım ve alım satım işlemleri ciddi eğitim, bilgi birikimi ve psikolojik denge gerektiren önemli kararlar içerir.
Notlarımı tamamlarken yatırım bankacılığı ve ticari bankacılık konusunda kariyer yapmak isteyenlere, hisse senedi ve tahvil piyasasının ayrımına, enflasyon, para arzı ve para politikasının bir aracı olan faiz oranlarıyla getirilerin ilişkisine özellikle dikkat çekerek bu kitabın bir yön gösterici özelliği taşıyabileceğini belirtmek isterim. Tabi ki kitap bunların temellerini anlatmak üzere yazılmış akademik bir eser ya da araştırma, rehber değildir. Ancak çıkış noktası olarak piyasaların bizzat içinde bulunan kişilerin gözlem, eylem ve düşüncelerinden yola çıkarak, nitelikli kaynakları tarayarak kişisel gelişim ve öğrenim açısından son derece heyecan verici bir romandır. Kim bilir belki 1970 sonrası dönem ve yaşanan değişikliklerle bugün yaşamakta olduğumuz süreç arasından belki benzerlikler yakalar hatta bunun için de büyük bir parasal ödül elde edersiniz.
Michael Lewis’in bilgi birikimi, olayları sunuş şekli ve yazım tarzı hem çok keyifli hem de bir o kadar öğretici. Bu nedenle şimdiye kadar okuduğum her kitabından ayrı kazanımlarım oldu. Lewis’in diğer kitapları için notlarıma aşağıdaki bağlantılar üzerinden ulaşabilirsiniz.
İyi okumalar ve başarılar dilerim.
Bir Wall Street İsyanı
Yeni Üçüncü Dünyaya Yolculuk
Kıyamet Çarkının İçinde
Ergun UNUTMAZ, 07.11.2023
Yalancının Pokeri – Michael LEWIS, (Eserin özgün adı: Liar’s Poker), Çeviri: Neşenur Domaniç, Scala Yayıncılık, İstanbul, İkinci Basım, Haziran 2020.