Roma Strateji Sanatı

Roma Strateji Sanatı
Sextus Iulius Frontinus

“Roma bir günde kurulmadı” deyimi büyük işler başarmak ve hedeflere ulaşmak için zaman, sabır ve disiplin içinde çok çalışma gerektiğini ifade eden güzel bir sözdür. Askeri ve ekonomik gücü sayesinde yüzyıllarca ayakta kalan bu imparatorluğun askeri stratejilerini Frontinus yazmasa da tarih içindeki önemli kaynaklardan ilgili bölümleri bir araya getirerek kendi alanında önemli bir eser ortaya koymuştur. Kitap inceleme köşesinde bugün Sextus Iulius Frontinus’un Roma Strateji Sanatı adıyla Türkçe olarak okurlara sunulan çalışmasına yer verdim.

Çevirsini Latince aslından Samet Özgüler’in yaptığı ve özgün adı Strategemata olan eser, Kronik Kitap tarafından yayınlanmıştır. Frontinus’un MS 84 – 96 yılları arasında yazmış olduğu ilk üç kitaba sonradan eklemeler yapılmış olarak eserin dört kitap şekline getirildiği tahmin edilmektedir. Askeri bilimler ve stratejilerle sistematik şekilde ilgilenen Frontius’un bildiklerini aktarma konusunda çabalarının bir kısmı maalesef boşa gitmiş, yazmış olduğu düşünülen diğer bir kitabı günümüze ulaşamamıştır. Bu kitaptaysa komutanların marifetli operasyonlarını uygun taslaklar hâlinde özetleme sorumluluğunun yansımalarını bulacaksınız.

Sextus Iulius Frontinus hakkında

MS 1. yüzyılda yaşamış Roma senatörlerinden biri olan Frontinus’un doğum yılı tam olarak bilinmemektedir. Tacitus’un, kendisinden MS 70 yılının şehir başkanı olarak bahsetmesi nedeniyle 35 yılından önce doğmamış olduğuna kanaat getirilmektedir. Hayatının bir döneminde Roma’nın su işleri başkanlığını yaptığını ve bu alanda da bir eseri olduğunu söyleyebiliriz. Asil bir soydan gelse de ailesine ve diğer işlerine ilişkin kaynakta başka bilgi yer almamaktadır.

Üç kez konsül seçilen Frontinus, ilk konsüllüğü olan 73 ya da 74 yılları sonrasında Britanya’da eyalet valisi olarak da görev yapmıştır. Galler bölgesinden güçlü ve savaşçı bir kabile olan Silures’e boyun eğdirmiş ve hayatı boyunca benimsediği devletin bekası düsturuyla ele geçirdiği bölgede hemen bir yol yaptırmaya başlamıştır. Ayrıca komutasındaki birliklerin lojistik desteği için garnizon ve kaleler de yaptırmıştır. Sonrasında Roma’ya dönmüş ve yazdığı De Aquis ya da Aqueductu Romae eseriyle tanınırlık kazanmıştır. Teknik bir inceleme yanında bu kitap ayrıca yolsuzluklar üzerine de bir kitaptır.

Kitap ve strateji üzerine

Tarih kitaplarında detaylarıyla işlenen olaylardan ve diğer yazarların kitaplarından sadece askeri stratejilerle ilgili kısımları seçerek akıcı bir özet oluşturma hedefi kitabın tarzı açısından oldukça belirleyicidir. 170 sayfalık hacmi hızlı bir okuma sağlasa da fikirler üzerine düşünmek ve stratejileri incelemek oldukça fazla zaman alıyor. Görsel öğeler ve haritalar konusunda kişisel bir tutkum olduğu için kitabın bu yöndeki eksiklerini kendi atlaslarımla giderdim. Gerçi tek bir hikâye ve yer söz konusu olmadığı için harita sunulmamasını burada eleştirmiyorum, ama Kartaca, Sparta, Lidya, Persler ya da Büyük İskender’in seferleri sırasında… gibi cümleler geçtiğinde de sadece metin benim için maalesef yeterli olmuyor. Benzer şekilde Roma İmparatorluğu’nun askeri ve siyasi düzenine ilişkin kitapta geçen bazı kavramlar içinse sonraki başka bir yazımda diğer kitap önerilerinde bulunacağım.

Tabii kitabı okurken sunulan bilgileri o dönemin koşullarında değerlendirmek gerektiğini belirtmeye gerek olmasa da ben yine de hatırlatayım. Her ne kadar şimdi bazı maddeler saçma ve anlamsız görünse de iki bin yıl öncesinin teknoloji, iletişim ve düşünce koşullarından bahsedildiğini unutmadan okumakta fayda var. Gerçi bazı doğa olaylarını hâlâ inanç sistemine çekerek insanları etkilemek mümkün olsa da savaşların böyle kazanılmayacağını hepimiz biliyoruz. Dolayısıyla güneş tutulmasının etkisiyle askerleri yüreklendiren bir konuşma sayesinde bir orduyu artık bozguna uğratmak olasılık dışı görünse de şekil değiştiren kalıplar her zaman bulunabilir.

Tekrar içeriğe dönersek; kitap dört bölümden oluşurken rastgele bir bölüm açarak okunabilme özelliği pek çok kitapta olmayan bir ayrıcalıktır. İlk kitapta savaş başlamadan önce bir komutanın ele alması gereken konular incelenmektedir. Planları gizlemek ve düşmanın planlarını açığa çıkarmak; ordunun düşman topraklarından geçirilmesi; zorlu durumlardan kurtulma; askerin moralini yüksek tutma ve düşmanı aldatmaya yönelik hileler bu bölümde öne çıkan alt başlıklar şeklindedir.

İkinci kitaptaysa savaş esnasında yapılan şeyler anlatılmaktadır. Dolayısıyla burada savaşa girmek için uygun zaman ve mekân seçimi; birlikleri koşullara uygun düzene sokma; pusu kurma ve pusudan kurtulma gibi unsurlar yanında psikolojik unsurlara yer verilmektedir.

Üçüncü kitapta savaş sonrası olarak nitelendirilebilecek olaylar aktarılmaktadır. Bu bağlamda şehirlerin kuşatılması ve savunulması; sürpriz saldırılar ve bunların nasıl bertaraf edileceği; dikkat dağıtma, hainlik ve aldatma taktikleriyle savaşın sonlandırılmasına yönelik fikirler; tuzak kurma ve geri çekilme gibi askeri stratejiler sıralayabileceğim unsurlardır.

Son olarak dördüncü kitapta ilk anlatılan düşüncelerin tamamlayıcılarına değinilmektedir. Savaş stratejilerine yönelik yaşanmış olaylardan sunulan örnekler ve diğer kitaplardan yapılan ilgili alıntılar benzer biçimde esas unsurlarla birleştirilmektedir. Bunlar disiplin, tevazu, adalet, azim, iyi niyet ve itidal şeklinde sıralanabilir.

Bir alandaki bilgiyi ilgili olduğumuz diğer alanlara taşımaksa önemli bir meziyettir ve salt savaş sanatı dışında bu kitapta yer alan bilgileri iş dünyası, ekonomi ve finans temelli diğer çalışmalara da uygulayabiliriz. En basitinden savaş zamanı ve mekânı seçimi konusu, mesela hisse senedi alacağımız borsa, şirket ve satın alma işlemini yapacağımız fiyat aralığı seçimine kolayca evrilebilir. Bu nedenle az önce belirttiğim çekinceler dışında kitaptan beğendiğim bazı fikirler olduğunu söyleyebilirim.

Benzer şekilde blog yazımda daha önce yer verdiğim Strateji adlı kitap da doğrudan iş dünyasındaki gelişmeleri hedefleyerek yazılmış bir kitaptır. “Askeri stratejiyi ben öyle devşiremem, yok mu hazırı?” derseniz Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından Turhan Parlak çevirisiyle okurlara sunulan Richard Luecke’nin yukarıdaki kitabında SWOT Analizi olarak tanımlayabileceğimiz güçlü, zayıf yanlar ve fırsatlar, tehditler gibi konuları bulabilirsiniz.

Bir diğer kitapsa satranç açısından yine düşünce sistemi, disiplin ve askeri stratejilerin özel bir alana uygulaması şeklinde Alexander Kotov’un kaleminden The Science of Strategy adlı kitaptır. Burada da aslında tahta savaş alanı, figürler ordular şeklini almaktadır. Önce kendi ordunuzu sonra rakip orduyu SWOT analiziyle değerlendirip hedeflere uygun taktiklerle stratejinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Keyifli okumalar dilerim.

Ergun UNUTMAZ, 16.09.2025

Roma Strateji Sanatı (Eserin özgün adı: Strategemata), Çeviri: Samet ÖZGÜLER; Kronik Yayıncılık A.Ş., İstanbul, İkinci Basım, Eylül 2022.