“Finansal krizler ve ekonomik buhranlar bir ekonominin başına gelebilecek en kötü şeylerden biridir. Bunlar, 1930’lu yıllarda dünyanın en zengin ekonomilerinde bile kıtlık yaratmıştır. Bu tür şeyler tekrar meydana gelebilir ve bunların arkasındaki mekanizmayı, bu konuda ne yapabileceğimizi anlamaya ihtiyacımız vardır. Bu yılın ekonomi ödülünü kazananlar da bu imkânı sunmaktadır.”
Nobel Ödülü, Ekonomi alanında değerlendirme komitesi üyelerinden biri olan John Hassler işte bu sözlerle bu yılki kararı gerekçelendirdi.
Kaynak: The Nobel Prize
2022 yılı Nobel Ödülü – Ekonomi Bilimi kapsamında; Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond ve Philip H. Dybvig arasında, bankalar ve finansal krizler üzerine araştırmaları kapsamında eşit olarak paylaşıldı. Bankaların küresel sistemde üstlendiği rol, ekonomilerdeki daralmaların nasıl buhrana dönüşebileceği 2008 – 2009 yıllarındaki finansal kriz sırasında Amerikan Merkez Bankası FED’in başkanlığını da yürüten Bernanke tarafından ortaya konulmuştur. Douglas ve Dybvig’in kuramsal olarak katkıları ise bankalar ve banka benzeri kuruluşların mevcut olmadığı durumda sonuçların ne kadar kötü olabileceği yönündedir. Kısa vadeli mevduatların uzun vadeli kredilere dönüşmesini ve büyümenin dinamiklerinden birini sağlayan bu kuruluşlar sistemin sağlıklı işleyişi açısından son derece kritik bir öneme sahiptir.
Bu üç önemli isim, yaptığı buluş ve katkılar sayesinde, finansal krizlerle tolumların başa çıktma şeklini daha iyi bir seviyeye getirdiği için ödüle layık görülmüşlerdir. Açıklama metninde; “Bankaların, özellikle de finansal kriz dönemlerinde, ekonomideki rolü kendilerinin çalışmalarıyla önemli ölçüde anlayışımızı geliştirmiştir.” denilmektedir. Ayrıca metinde şu nokta da dikkat çekicidir: “Bu üç önemli ismin çalışmalarındaki önemli bulgu, neden bankacılık sisteminin çökmesinin önlenmesi gerektiğinin hayati derecede kritik olduğudur.” İngilizce açıklama metnine burdan ulaşabilirsiniz.
»
Günümüzdeki bankacılık araştırmaları; neden bankaların mevcut olduğunu, bunların kriz dönemlerinde neden yara almaya açık olmasının önlenmesi gerektiğini ve bankaların çökmesinin finansal krizleri nasıl daha da kötü bir hâle getireceğini net bir şekilde açıklamaktadır. Bu araştırmaların temelleri ise 1980’li yıllarda bugün ödül kazanan bu isimler tarafından atılmıştır.
»
Ekonominin işleyişi için tasarrufların yatırımlara yönlendirilmesi gerekmektedir. Banka ve banka benzeri kuruluşların mevduat – kredi dengesini yönetirken üstlendikleri vade riski sistemin sıkıntılı dönemlerde kırılganlığını arttırmaktadır. Bu kuruluşların yerine getirdiği diğer önemli bir işlevse kredilerin ve dolayısıyla da yatırımların kalitesini belirleme rolüdür.
Eğer bu konuya yönelik ilginiz iş mülakatı ya da sınav sorusuna genel bir yanıt vermekten öte bir merak düzeyindeyse Prof. Dr. Refet S. Gürkaynak‘ın ödül sonrası Bilkent Üniversitesinde “Herkes için Türkiye Ekonomisi: 2022 İktisat Nobeli” başlığı altında yaptığı konuşmayı mutlaka izlemenizi öneririm. Hem konuya hâkim hem de daha önce Ben S. Bernanke ile birlikte çalışmış olan Refet Hoca’nın yorumları not alıp üzerine düşünülmesi gereken yönler içeriyor.
Bu değerli sunumdan çok faydalandım ve aldığım notlardan bazı bölümler şöyle:
Douglas ve Dybvig bankalar, bankacılık ve banka krizleri üzerine araştırma yapıyorlar. Bernanke ise konjonktür dalgalanması ve para politikası üzerine çalışıyor. Bu, iki yönden önemli: Büyüme ve dalgalanmalarda mali sektörün rolü.
“Modigliani–Miller teoremi iktisadın en rahatsızlık verici teoremlerinden biridir. … Bir şirketin optimal fonlanması neye benzer sorusu” bu noktada karşımıza çıkmaktadır. “Doğru işleyen bir ortamda yanıt, ‘farketmez‘ şeklindedir.” Çünkü kaynak nerden gelirse gelsin kâr bundan etkilenmemektedir ve işin sonunda elde edilen kârın dağıtımı da kârı etkilemez.
Fama, Modigliani-Miller teoremini bankacılık sektörüne uygulayarak: “Bankalar kendi başlarına bir şey yapmazlar.” sonucuna ulaşmıştır. Bunun için olmasa da etkin piyasalar teorimi ile Fama da Nobel Ödülü almıştır.
Finansın en temel ilkelerinden biri risk çeşitlendirme/dağıtım ilkesidir. Kaynak aktarımı ve borç verme işlemi sonrasında denetleme ve işin izlenmesi gelmektedir. Dolayısıyla buradaki kayıt ve bilgi birikimi önemli.
Tasarruf-Yatırım dengesi, likidite ve risk endişeleri, bireysel-toplam denge arasındaki farkın ve vade uyumsuzluğunun yönetimi. Bir taraftan da mevduat sahiplerinin bankaya hücum ile bitebilecek davranışlarının gözlenmesi ve yönetilmesi sorunu vardır.
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar ile Tasarruf Mevduat Sigorta Fonunun yerine getirdiği işlevler işte bu anlayışın uzantısıyla da şekillenmiştir. Benzer şekilde merkez bankalarının, banka batmalarındaki dışsal nedenler ve banka-buhran nedenselliği üzerine makale de önemli bir kilometre taşıdır.
Kredi sözleşmelerinde getiri, maliyet, denetim ve ödeme bağlantıları. Thompson, Bernanke, Gertler, Gilchrist ve Kiyotaki–Moore’un makaleleri bu konuda incelemeye değer. Dolayısıyla Bernanke ödülü mali hızlandırıcı modeli değil, büyük buhran teorisi ile aldı. İlerde bu alan başka bir Nobel Ödülü için gündeme gelebilir.
“Büyük Durgunluk” olarak nitelendirilebilecek dönemde Lehman Brothers‘ın kurtarılmaması ve miktarsal genişleme tercihleri ise bugün Bernanke’nin eleştirildiği yönlerdir. “Helikopterden para atılması” ifadesi de bu çerçevede literatürde yer bulmuştur.
Refet Hoca’nın Ben Bernanke ile kişisel diyaloglarından birkaç anıyla sonlandıralım.
» » »
Tavana bakarak tez yazılmaz! “There are a lot of intangibles, aren’t there?” Dehanın yanında çok çalışma, farklı bir anlayış düzeyi ve disiplin de gereklidir.
Herkese başarılar dilerim.
Ergun UNUTMAZ, 31.10.2022
Ek Bilgi
Alfred Nobel, vefatından önce, 27 Kasım 1895 tarihinde imzaladığı vasiyetiyle servetinin büyük bir bölümünün; fizik, kimya, tıp, edebiyat, barış ve ekonomi bilimi kapsamında ödüllere dağıtılması istediğini belirtmiştir. Alfred Nobel anısına 1901 yılından 2022 yılına geçen dönemde, söz konusu kategoriler kapsamında 615 adet ödül verilmiştir. İlk sütunda alanlar, ikincisinde dağıtılan ödüller gösterilirken üçüncü sütunda ödül kazanan kişi sayısı sunulmaktadır. Dört, beş ve altıncı sütunlar ise bu ödülün tek başına mı yoksa iki ya da üç kişi ile mi paylaşıldığını göstermektedir.
1901 – 2022 arasında kategorilere ve kazanan kişi sayısına göre Nobel Ödüllerinin Dağılımı. Kaynak: The Nobel Prize
