Epidemi ve Pandemi

2019 yıllının Aralık ayında ilk kez Çin, Wuhan’da rapor edilen ve bugün tüm dünyayı etkisi altına almış olan Covid-19, Dünya Sağlık Örgütü tarafından, önce “epidemi” olarak takibe alınmış, ardından da 11 Mart 2020 tarihinde “pandemi” seviyesine yükseltilmiştir. Her gün görsel ve basılı yayınlarda onlarca kez karşılaştığımız bu durumu tanımlarken yaşadığımız sorun nedeniyle kısa bir yazı ile kişisel önerimi sunmak istedim.

Tıp doktoru ya da dil bilimci değilim; ancak okuyan, araştıran; yabancı kelimeler yerine sade ve anlaşılır bir Türkçe kullanılmasını tercih eden bir kişi olarak bu konuda kavram kargaşasının giderilmesi gerektiğini düşünüyorum.

Türk Dil Kurumunun internet sitesinde yer alan sözlükte, “epidemi” kelimesinin karşılığı olarak “salgın” ifadesi yer alırken “pandemi” kelimesi hiç yer almamaktadır. Eski Yunanca, “arasında” anlamına gelen “epi” sözcüğü ve “halk” anlamına gelen “demos” sözcüklerinin birleşmesinden oluşan epidemi kelimesi, tıbbi anlamda genel çatıyı oluşturmakta;  “Belirli bir coğrafyada, belirli bir süre aralığında yaygın olarak gelişen hastalığı” ifade etmektedir. 

Pandemi kelimesinin farkı ise; “arasında” ifadesinin, “tüm” ifadesi ile değişmiş olmasıdır. Yani halk arasında olan salgın genele yayılarak kitlesel bir boyuta ulaşmış ve tüm insanlığı tehdit eden bir nitelik kazanmıştır. Dolayısı ile tıbbi anlamda nitelik olarak yine salgın çatısı altında yer almaktadır, ancak etki alanı çok daha ciddi ve büyük boyutlara ulaşmıştır. Aynı zamanda belirli bir coğrafi sınırı ayrımı artık önemini yitirmiştir. 

Bu nedenle kelimelerin etimolojik köklerini ve Türk dilinin yapısını dikkate alarak “pandemi” kelimesine karşılık gelmek üzere, “bütünsel salgın” ifadesinin kullanılmasını, bunun Türkçe sözlüğe eklenmesini ve tartışmaların daha sağlıklı bir zeminde ilerleyebilmesi için epidemi ve pandemi arasındaki farkı dikkate alan Türkçe, “salgın” ve “bütünsel salgın” kelimelerinin kullanılmasını öneriyorum.

Bu bağlamda tıp doktorları ve dil bilimcilerden, önerimin tartışılması ve eksikleri varsa geliştirilmesi konusunda desteklerini, eğer önerim yerinde ise de bu şekli ile kullanılması konusunda onaylarını; yetkililerin ise gerekli katkıyı sağlamasını bekliyorum.  


Saygılarımla

Ergun UNUTMAZ, 14.04.2020

Kaynaklar:

1) World Health Organisation: Definition
2) World Health Organisation: Covid-19 pandemic
3) Visual Capitalist: The History of Pandemics
4) John Hopkins University: Coronavirus global tracking map