Tim PARKS Rönesans Çağı’nda Bankacılık, Siyaset ve Sanat
Bankacılık, finans ve tarih konuları ilgi alanınıza giriyorsa zaten Medici ismini biliyorsunuzdur. Eğer bu konular size göre değilse o zaman da siyaset, din ve sanat eksenlerinde de Medici isminin bıraktığı izleri mutlaka görmüşsünüzdür. Hayır dünyayı yönettiğine inanılan beş büyük aileden biri değil, ama eklemek isterseniz neden olmasın, malzeme çok.
Şaka bir yana, 1397 yılından 1494 yılına kadar geçen yaklaşık yüz yıllık sürede Medici Ailesi ekonomik ve siyasi anlamda baş döndürücü bir yükseliş yaşamıştır. Beş nesil süresinde başarılı iki yönetici çıkaran ailenin son dönemdeki çöküşüyse bir asırlık birikimin birkaç saat içinde yıkılmasıyla yine bir o kadar okumaya değerdir.
Kronik Kitap tarafından, Cem Demirkan çevirisiyle okurlara Türkçe olarak sunulan bu çalışmada siyaset, din, ekonomi gibi alanların nasıl birbirine bağlı bir şekilde çalıştığı aktarılırken olaylar dizisinin geçtiği yerler olan Roma, Floransa, Napoli, Brugge ve Londra gibi önemli merkezlerin o günkü koşulları çerçevesinde kısa bir Avrupa Tarihi dersi de sunuluyor. Elbette ki hikâyelerin yanlı olması ve arşiv taraması gibi sıkıntılar yanında hatalı olabilecek yorumların da bulunması muhtemel. Ancak genel bir çerçeve açısından faydalı bulduğum bir kitap oldu. Zaten kitabın son bölümünde detaylı okuma ve derinlemesine araştırma yapmak isteyenler için de ayrıca öneriler mevcut. Fakat yeri gelmişken kısa bir alıntı: ile merak edenlere şu paragraf ile yardımcı olayım:
Cosimo’nun Medici Bankasını nasıl idare ettiğini hakkıyla anlayabilmek için Raymod de Roover’ın The Rise and Decline of the Medici Bank (Medici Bankasının Yükselişi ve Çöküşü) adlı 600 sayfalık ayrıntılı eserini okumak gerekir. Cosimo’nun sıradan bir vatandaş gibi davranırken diğer yandan Floransa’nın idaresini nasıl ele geçirdiğini anlamak için de Nicolai Rubenstein’ın The Government of Florence Under the Medici (Mediciler Döneminde Floransa Yönetimi) adındaki 450 sayfalık karmaşık eserine bakmak icap eder. Cosimo’nun Hıristiyanlık ve hümanizmle olan muğlak ilişkisine ve onu çok sayıda bina ve sanat eseri yaptırmaya sevk eden çelişkili dürtülere dair bir fikir sahibi olabilmek için de Dale Kent’in kapsamlı ve gerçekten de yorucu Cosimo de’ Medici and Florentine Renaissaince (Cosimo de’ Medici ve Floransa Rönesansı) adlı eserini okumak şarttır.
Tekrar kitaba dönersek; aile soyağacı, tarihsel akış çizelgesi, haritalar ve resimlerle içeriğin bütüncül bir çerçevede sunulduğunu söyleyebilirim. Gerçi bazı resimler renkli, kuşe kâğıda basılmış olsa daha çok sevinirdim, ama onun da maliyetleri ciddi arttırabileceğinin farkındayım. Altı bölümden oluşan eser yaklaşık 220 sayfa ve kişilerden ziyade tematik bir yapılandırma izlenmiş. Dili akıcı, ancak yabancı kelime ve kavram kullanımı yine herkes için farklı bir beğeni ya da eleştiri unsuru olmaya açık. Son olarak da yukarıda belirttiğim üç eksenin günümüzde dahi çok değişmediğini ve ilişkilerin, dönemin dışsal koşullarının ve liyakatın başarıda ne kadar önemli olduğunu görmek bakımından okunabileceğini düşünüyorum.
“Değişmeyi seven İtalya’mızda hiçbir şey aynı kalmaz, eski hanedanlar yoktur ve bir hizmetkâr kolayca kral olabilir.”
— Enea Silvio Piccolomini
Medici Ailesi deyince Giovanni di Bicci (Averardo) ile başlayalım. 1397’de Floransa’ya gelerek 5.500 florin yatırmış ve bankayı kurmuştur. Benedetto di Lippaccio (2.000 florin) ve Gentile di Baldassarre Boni (2.500 florin) 10.000 florinlik sermayenin diğer iki ortağıydı. 1360’ta doğan Giovanni bankanın başlangıçtaki yayılması ve kendine has Medici tarzının tesisinden de sorumludur. Başını hesap defterlerinden kaldırmayıp dikkat çekmemeye özen göstermiştir. Giovanni zengin değildi, ama başarılı olmuş bir pleb de değildi. Uzak bir kuzeni olan Vieri di Cambio de’ Medici’nin bankası vardı ve burada iş bularak sonradan bankanın Roma şubesine, 1385 yılında yönetici ortak oldu. Geçen 12 senede muhtemelen büyük bir banka kurmak için gereken her şeyi öğrendi. Mali ve ticari işlemleri farklı ülkelerde nasıl yapacağını idrak etti. Ama hepsinden önemlisi, bir kanunun ruhuyla tatbiki arasındaki farkın ne kadar önemli olabileceğini gördü.
Cosimo di Giovanni de’ Medici (Pater Patriae) 1389 – 1464 yılları arasında yaşamıştır ve bu, beş nesil yönetici arasındaki en uzun süredir. Kısa süreli hapis ve sürgünden sağ çıkmayı başaran Cosimo, Medici Bankasını en geniş sınırlarına ve en yüksek kârına ulaştırdığı gibi siyasete atılarak da çok geçmeden Floransa Cumhuriyeti’nin neredeyse asıl yöneticisi hâline geldi. Babasının, “Dikkat çekmeyin!” öğüdüyle pek örtüşmeyen bu başarılar nedeniyle cenazesinden bir müddet sonra şehir Cosimo’yu Ülkenin Babası unvanıyla ödüllendirdi. Cosimo’nun her şeyi yerli yerinde tutabilme yönünde nevi şahsına münhasır bir dehası vardı. Uzlaşmaz güçlerin ürettiği yıkıcı enerjilerdi bunlar. Zümreler ile cemiyet, Milano ile Napoli, ticari iştah ile Hıristiyanlık değerleri, hürriyet sevgisiyle düzen ihtiyacı.
Piero di Cosimo de’ Medici (il Gottoso) 1416 – 1469 yılları arasında yaşamıştır ve Gutlu Piero olarak bilinir. Medici sülalesinin erkek mensuplarının çoğu kalıtsal bir eklem iltihabı olan guttan muzdarip olsa da sadece Piero bu talihsiz isimle anılmıştır. Bunun nedeni de babasını herhangi bir konuda geçebilecek, başka bir isimle anılmasını sağlayabilecek bir şey becerememesidir. Yine de önceden var olmayan bir veraset sistemini tesis ederek Floransa Devleti’nin idaresini devralması önemlidir.
Lorenzo di Piero de’ Medici (il Magnifico) ise yirmi yaşında aile mesleğini devralıp maliye ve ticaretten başka alanlara da yatırım yaparak aile bankasının geri döndürülmesi mümkün olmayan bir düşüşe geçmesine neden olmuştur. Miras yoluyla değil de tahsil, evlilik ve parayla aristokrat olan yeni bir türün ilk üyesi olan Lorenzo diğerlerinin onun hâkimiyetini tanımayacağından, tanıdıkları zaman da onu alaşağı etmeye çalışacaklarından korkuyordu.
Piero di Lorenzo (il Fatuo) ise Medici ailesindeki beş yöneticiden sonuncusudur. Babasının sanatsal başarıları ve asil olma hevesine sahip olmayan, devraldığı mirası eksilten, Fransız ordusu yaklaşınca şehri terk eden ve 1503 yılında nehri geçerken boğulan Piero, Ahmak adıyla anılmaktadır. Tek yeteneği futbol olan Piero eğer yanlış zamanda yaşamasaydı belki de çok farklı bir lakabı ve muazzam bir serveti olurdu.
Piero’nun kaçışından sonra (1484) Medicilerin Cumhuriyet Anayasası’na eklediği tüm maddeler iptal edilip 1434 tarihinden beri sürgün edilen tüm Medici düşmanları geri çağrıldı; nefret edilen gümrük vergisinin dolgun sikkeyle ödenmesi şartı kaldırıldı; Medici Bankası ve tüm mallarına el konuldu. 14 yıl sonra (1498) Mediciler Vatikan’ın desteğiyle Floransa’ya gelip cumhuriyeti yıktı. 1529’da dük olarak resmen tanındılar ve uzun süreli bir hasarı azaltma mücadelesi olan Karşı Reform safında yerlerini aldılar.
Keyifli okumalar dilerim.
Ergun UNUTMAZ, 08.01.2024
Medici Ailesi – Tim PARKS, (Eserin özgün adı: Medici Money: Banking, Metaphysics, and Art in Fifteenth-Century Florence), Çeviri: Cem DEMİRKAN, Kronik Kitap, İstanbul, İkinci Basım, Ekim 2021.
BONUS 1:
– “Banka” İtalyanca banco masa, sıra ya da tezgâh, üzerinde yazı yazılıp hesap yapılabilecek ve ticaret yapan insanların karşılıklı oturabileceği bir şey. Masanın kaplandığı yeşil kumaşın üzerinde büyük resmî hesap defteri durur.
– Tüm bankalar aynı seviyede değildir. Belli bir faiz oranı karşılığında küçük miktarda borç veren ve bu borcun ödenmemesi hâlinde satılması için bir eşyanın rehin bırakıldığı rehinci (pawnbroker) ister Hıristiyan ister Yahudi olsun elde ettiği kârı örtbas etmeye çalışmaz ve ‘aşikâr tefeci‘ olduğundan Sarraflar Loncası’na üye olamaz, ticaret ruhsatı alamaz. Oysa üç ana işlevi olan küçük yerel bankalar (banche a minuto) lonca üyesidir. Bunlar mücevher satar, taksit ödemelerini kabul eder; hesap tutup yüzde 9-10 arası ‘hediye‘ dağıtır; gümüş picciolo ile altın florini takas ederdi. Medici tarzı bankalar ise uluslararası banka, tacir bankalardı (banca grossa).
BONUS 2:
– Yazım sonrasında gelen tavsiyeler üzerine bu ilave bölümde ikinci bir bonus eklemem gerekti. Kitap okumanın keyfi her zaman ayrı, ancak görsel içerikten hoşlananlar için Medici üzerine bir Netflix dizisi olduğunu da belirtmek isterim. Baş rollerinde Dustin Hoffman, Richard Madden, Annabel Scholey gibi isimlerin yer aldığı dizi 3 sezon şeklinde çekilmiş. Her bir sezonda 8 bölüm olmak üzere 2 bölümlük keyifli bir izleme oldu. Elbette kitapla örtüştüğü ve farklı olan yönleri var ama sonuçta tarih kitabı ya da bir belgesel yerine araştırma ve okunanları pekiştirme adına bunu da önerebilirim.
