Ekonomi Politika Strateji 24
Temmuz 2021
Søren Kierkegaard’ın sevdiğim bir sözü vardır:
“Hayat, geriye bakarak anlaşılır, fakat ileriye doğru yaşanmak zorundadır.”
Bu sözü hem ekonomik analiz çerçevesinde bir bakış açısını aktaracak şekilde kullandığımdan, hem de Ekonomi Politika Strateji (EPS) yazılarımın bir yansıması hâline geldiğinden bu ifade benim için biraz daha değerlidir. Geçmiş veri setinden çıkarılan anlam ve geleceğe yönelik tahminin önemine yapılan vurgudur öne çıkarmak istediğim tema.
Bu raporu ilk defa okuyanlar için EPS raporlarımın, küresel gelişmeleri izleyen, odak noktası olarak da daha ziyade finansal piyasaları ve emtia piyasalarını etkileyen olayları öne çıkaran kişisel bir özet olduğunu belirtmek isterim. Tarafsız bir şekilde, saygın basın kuruluşlarında yer alan haberleri kaynak göstererek not ettiğim bilgilerden oluşan değerlendirmeler, aşağıdaki beş soruya cevap aramaktadır.
Gelişme
Sebep / Sonuç
Beklenti / Strateji
Geçen Ay Neler Oldu?
Neden Oldu?
Bu Ay Neler Olabilir?
.
Hangi Etkileri Meydana Getirdi?
Nasıl Bir Strateji İzlemeli?
Bir önceki yazımın not bölümünde duygu ve düşüncelerimi olabildiğince belirtmeye çalıştım, ancak sözlerin, yazıların kifayetsiz kaldığı noktada şu aşağıdaki resim belki üzüntümüzü anlatmaya yardımcı olur. Yanan iki tane ağaç değildir, küçük bir koru ya da orman da değildir. Yanan Türkiye’nin ciğerleri, doğal bitki örtüsü, hayvanları, canlılarıdır; orada yaşayan insanların evleridir; Türkiye’nin tarım, hayvancılık, turizm olanakları ve geleceğidir; onlarca yıl ve çeyrek asırlarda oluşan geçmişidir. Onlarca fotoğraf arasından şu kare, hâlâ durumun önemini kavrayamayanlara dilerim ki bir nebze katkı sağlar. Alevleri kontrol altına almak için canla başla çalışan, yayılmasını önlemek için yoğun mücadele gösteren herkese de sonsuz teşekkürler.
Covid-19 temasında bir değişiklik yok. Geçen ay odak noktasına yerleşen Delta Varyantı yeniden doğal hayatın akışını sekteye uğratıyor. Delta’nın daha tehlikeli olmasının anlamı CDC Müdürü Rochelle Walensky’ye göre şöyledir: Alfa Varyantın etkisine maruz kalan bir kişi, virüsü aşılanmamış 2 kişiye bulaştırabilmekteyken Delta Varyanta maruz kalan bir kişi bu virüsü, tahminlere göre, aşılanmamış olan yaklaşık 5 kişiye geçirebilmektedir. İkinci olarak virüsün daha güçlü olduğu, üçüncüsü de (her ne kadar küçük bir örnek grubu olsa da) virüsün aşılanmış olan kişilerde de görülebildiği belirtilmektedir.
Birleşik Krallık’ın yeniden açılması, ABD’de normale dönüş yönünde tanınan esneklikler ve Japonya’da (ertelenen) olimpiyat oyunlarının her şeye rağmen yapılması bir tarafta; şiddeti ve yayılma şekli daha öncekinden hızlı artan Covid-19 olay sayıları bir tarafta mücadele devam ediyor. Aşılama oranının artması kayıpların daha az olmasını sağlasa da bu alanda da bir tepki, bir atalet geliştiğini görüyorum. Bu bakımdan bir taraf aşı karşıtlığını ya da (sözde) işe yaramazlığını yaymaya çalışırken diğer taraf aşı olanlara teşvikler ve daha esnek koşullar sunmak yanında, aşı olmayanları toplumsal alandan sınırlanması ya da sürekli bir şekilde negatif test sonucu getirmesinin istenmesi yönünde projeler geliştiriyor.
Dilerseniz gelin geçtiğimiz ay yaşanan olayları bir de ülke ve bölge bazında klasik tablomuz üzerinden inceleyelim:
Detay
Sebep – Sonuç
Beklenti – Strateji
ABD
Joe Biden’ın ısrarla üzerinde durduğu ve altyapı yatırımları için kullanılacak olan 550 milyar dolarlık paket birkaç gün içinde oyalanacak.
Temiz enerji, iklim değişikliği ve yenilenebilir enerji kaynaklarına rekor düzeyde ayrılan pay yanında altyapı yatırımları, doğal afet ve tabi yaşamın korunması ve geliştirilmesi gibi çok sayıda alana ayrılan paylar dikkat çekiyor.
Birleşik Krallık
Dünya artan olay sayıları ve Delta Varyantının etkilerini yaşarken Birleşik Krallık büyük açılış için adım attı.
Her ne kadar yasaklar konusunda düzenlemeler getirilse de şimdiye kadar sınırlanan konuların çoğu ya esnetiliyor ya da tamamen kaldırılıyor.
Avrupa Birliği
İklim değişikliği konusu üzerine uzun tartışmalar ve anlaşmazlıklardan sonra AB, sonunda iddialı ve kapsamlı planla eyleme geçti.
Tüm sanayi kuruluşları, 2030 yılına kadar 1990 seviyesine göre fosil yakıt kaynaklı kirliliği en az yüzde 55 oranında azaltacak.
Almanya
Yaşanan sel felaketi özellikle de North Rhine-Westphalia ve Rhineland-Palatinaterekse bölgelerinde büyük yıkım yarattı. Maddi ve manevi büyük kayıplar yanında daha önceki felaketlerden çıkarılan dersler sayesinde daha kötüsünün önüne geçilmiş olması tek teselli.
Kayıpları olan herkese bu vesile ile taziyelerimi sunar, felaketlerin hepsinde dayanışmanın önemini gösterenlere teşekkür ederim. Küresel ısınma ve iklim değişikliği konusu dünyanın her yerinde kayıplar oluşturabiliyor, ama nasıl müdahale edildiği fark yaratıyor.
Japonya
Japonya uzun süren tedbirler, tartışmalar ve eleştirilere rağmen Olimpiyatların gerçekleştirilmesi yönünde karar aldı. Tabi sıkı sağlık kontrolleri ve UEFA Euro 2020’den farklı olarak, tarihte ilk kez oyunlar seyircisiz bir şekilde yapılıyor.
Covid-19 sayılarının artışı elbette can sıkıcı, ancak seyircisiz olması ve güvenlik önlemleri nedeniyle eleştirilecek bir yönü olduğu kanaatinde değilim. Hatta bu kadar sıkıntı ve stres arasında bazen moral bile oluyor. Kaldı ki sponsorların ve yayıncı kuruluşların ciddi baskısı olduğunu düşünüyorum.
Rusya
Afganistan‘daki askeri birliklerin ABD ve Almanya tarafından çekilmesi yönündeki karar Rusya ve Çin başta olmak üzere önemli güçleri harekete geçirdi.
Aslında bu konuyu daha iyi anlamak için 90’lara kadar uzanan bir yakın dönem incelemesi yapmak bile fikir edinmek için yararlıdır. Dileyelim ki sonu bu kez daha istikrarlı ve barışın hâkim olduğu şekilde sonuçlansın.
Türkiye
Öncelikle G7 zirvesi sonrasında alınan kararların Afganistan üzerinden hayata geçirilmesinin jeopolitik etkilerini Türkiye yakından izlemektedir.
Suriye’den sonra Pakistan ve Afganistan’dan başlayan göç dalgasından en çok etkilenen ülke net bir şekilde Türkiye olmuştur ve bu konu yukarıdaki gelişmeyle birlikte düşünülebilir.
Yok olan ormanlar, doğa, geçmiş, gelecek ve yaşamlar.
Almanya’nın buradaki son birliklerini de geri çekmesi sonrasında Türkiye göreve hazır olduğunu belirtmişti. ABD ise Ağustos sonunda bölgeden çekileceği için Taliban ve terör konusunda endişeler artmaktadır.
Avrupa Birliği ülkelerinin Türkiye’ye bu konudaki desteği için teşekkürü ve kinayeli övgüsü tepki çekerken mülteci sorununun şeffaf bir program dâhilinde yönetilmiyor oluşu halk arasında haklı bir huzursuzluk oluşturmaktadır.
Yukarıdaki resim, önceki yazılar, kovayla denizden su taşıyan ve yarım litrelik pet şişelerle yangın söndürmeye çalışan insanlar benim yazabileceğimden fazlasını anlatıyor zaten. Bu kapsamda da görevli ya da gönüllü yangınların söndürülmesinde emeği geçen herkese teşekkür ederim.
Çin
Büyüme değerleriyle diğer ülkeler ve genel olarak da küresel ekonomik yön konusunda belirleyici olabilen Çin’de sıkıntılar baş gösteriyor. 2020 yılında Mart ayındaki dip sonrası V şeklinde büyümede zirve görülmüş gibi.
Dip ve zirveler nerelerde oluşur şeklindeki öngörüler çoğu zaman anlamsız olmakla birlikte bu hesaplamaları yapmadan devam etmek de mümkün değildir. O yüzden gerçekleşmelerle birlikte sürekli bir revizyon fayda sağlayacaktır ve görünen önümüzde zor bir çeyrek olduğudur.
Orta Doğu
Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, Başbakan Hişam el-Meşişi’yi görevden aldığını ve Meclis’in yetkilerini 30 gün boyunca dondurduğunu açıkladı.
Arap Baharı devrimleri sonrasında Tunus da yeşeren demokrasi diğerlerine göre daha uzun sürmüş olsa da ay sonuna doğru gerçekleşen bu gelişme yeni bir perde açabilir.
Diğer
Jeff Bezos 20 yıl önce verdiği bir röportajda o zaman için hayal olan ve sadece gülünen, uzaya gitmek yönündeki arzusunu Temmuz ayı içerisinde gerçekleştirdi.
Her ne kadar şimdilik proje aşırı zenginler için eğlence treni şeklinde 10 dakika süren bir deneyim gibi görünse de bunun arkasında yatan planlama, gelişim ve teknoloji takdire şayandır ve kim bilir yakın gelecekte hangi kapıları açacaktır.
Ergun UNUTMAZ, 03.08.2021