Merkez Bankası – Dünyada ve Türkiye’de Dr. Mahfi EĞİLMEZ
Kitap inceleme köşesinde bugün Dr. Mahfi Eğilmez’in “Merkez Bankası” kitabı var. Makroekonomi ve finans kürelerinin kesiştiği bir alanda yer alan para politikası kararları geniş çevrelerce, yakından izlenmektedir. Ancak konunun incelikleri ve önemli detayları çoğu zaman ya tam olarak anlaşılamamakta ya da yüzeysel bilgi yanlış yorumlara neden olmaktadır. Bu yazıda Mahfi Hoca’nın son kitabını öne çıkan yönleriyle tanıtarak kitaptan aldığım notları paylaşacağım.
Önsöz bölümünde kitabın amacı ve hedef kitlesi net bir şekilde belirtiliyor ve içerik de bu hedeflerle tutarlı bir yol izliyor. Merkez bankası ve para politikası üzerine yazılan birçok kitap bulunduğu hâlde bunların genellikle akademik ve teknik bilgi sahibi kişilere yönelik içeriği ve ağır dili nedeniyle gerçekten de sade bir kaynağa ihtiyaç vardı. Faiz politikasının son dönemlerde maliye politikasına göre daha fazla ilgi çekmesi herkesin anlayabileceği basitlikte açıklamalar getirilmesini de gerektiriyor. Vergi, yatırım/ihracat teşvikleri ya da kamu harcamaları ve borçlanma gibi maliyet politikası gelişmeleri kamuoyunda belki daha net karşılık bulurken enflasyon ve faiz ilişkisi maalesef hâlâ tartışma konusu olabiliyor.
Dolayısıyla Mahfi Hoca bu kitabında; siyasetle iç içe olan maliye politikasını ve bu politikada ana rollere sahip olan Maliye, Hazine, Gümrük İdaresi gibi kurumlardan farklı bir konumdaki Merkez Bankası ve merkez bankalarına özel konuları işliyor. Altı bölümden oluşan, 160 sayfalık bu çalışma, para politikası hakkında genel bir fikir verirken sade dili ve içerdiği örneklerle okuyucuya katkı sağlamaktadır. Dünyada ve Türkiye’de merkez bankalarının amaçları ve görevleri, bu görevleri yerine getirmek için kullandıkları araçlar, merkez bankalarının sahipliği ve neden bağımsızlığın önemli olduğu kitapta akıcı şekilde ele alınmış.
“Merkez bankalarının temek görevi endişe etmektir.” — Alice Rivlin
Bağımsızlık konusu son derece önemli olmakla birlikte merkez bankalarının geçmiş performansının getirdiği güvenilirlik, geleceğe yönelik beklenti yönetimini oluşturma ve bu yönetimi başarılı bir şekilde sürdürmede güvenilirlik ilkesi ve uygulamalarla muazzam bir bütünlük içindedir. Dolayısıyla yönetişim, şeffaflık gibi unsurlar ve maliye politikasıyla iş birliği içinde atılacak adımlar enflasyon, büyüme ve refah içinde kalkınma gibi hedeflere ulaşmada aslında halkın çıkarları nedeniyle çok iyi anlaşılması gereken alanlardır. Mahfi Hoca değerlendirme bölümünde kitapta yer alan konuları birleştirerek son dönemde yaşanan gelişmeler eşliğinde durumu özetlemektedir.
“Toplumda demokrasi ve uzlaşma kültürü gelişmişse merkez bankasının yönetişiminin de yüksek düzeyde olması olağandır.”
Rezerv para, Taylor Kuralı, Parasal Aktarım Mekanizması gibi teknik kavramlar kitapta kısa paragraflarla okuyucunun dikkatini dağıtmadan ancak konuya derinlik katarak işlenmiş. Zaten bu konulara ilgi duyan okuyucular sadece bu başlıklar altında bile yazılmış detaylı kitaplar bulabilir.
Dr. Engin Yılmaz’ın Parayı Kim Yaratır? adlı çalışması benzer bir içerikle bu yönleri sade bir şekilde anlattığı için dileyenler blog yazımı ve kitabı okuyabilirler. Son dönemde ABD Başkanı Trump’ın demeçleriyle yine gündem olan, siyasilerin merkez bankası bağımsızlığını tehlikeye atacak şekilde açıklamalarını kapsamlı bir modelle inceleyen Döviz Kurları Popülist Liderlerin Söylemlerine Nasıl Tepki Verir? şeklinde çevirebileceğimiz makaleyi de mutlaka okumanızı öneririm. Ne zaman merkez bankası bağımsızlığı, finansal istikrar, döviz kuru oynaklığı ve siyasi söylemlerin etkisini aynı cümle içinde duysam aklıma Prof. Dr. Selva Demiralp ve Doç. Dr. Cem Çakmaklı Hocalarımın ve Dr. Gökhan Güneş’in bu değerli çalışması gelir.
Getiri Eğrisi konusu da yine kitapta yer alan ve finansal piyasa dinamiklerini doğru yorumlayabilmekte önemli bir başlıktır. Bu konuda da daha önceki blog yazımın kitapta sunulan çerçeveye kavramsal yaklaşım ve uygulama örneği anlamında katkı yapabileceğini düşünerek yazımın bağlantısını ekledim: Getiri Eğrisi ve Vade Yapısı.
Mahfi Hocamın diğer kitapları ve blogda yer verdiğim notlarım için aşağıdaki bağlantıları kullanabilirsiniz. Keyifli okumalar dilerim.
“Güneş, ay ve gerçekler uzun süre saklanamaz.” “Dünya yıkılacak olsa bile adalet yerini bulmalıdır.” “Kara gömülen ceset yazın ortaya çıkar.” “Bir sorunu çözmek için …” “Sorun kuralların eksikliği değil, kurallara uyma disiplininin yokluğudur.”
Ergun UNUTMAZ, 20.07.2025
Merkez Bankası – Dr. Mahfi EĞİLMEZ, Remzi Kitabevi, İstanbul, Birinci Basım, Mayıs 2025.
