Sokrates’in Savunması
“Durum gider bilim kalır.“
İlk diyalog Sokrates’in “Euthyphron”da yargılanışının öncesi ve dinsizlikle suçlanan Sokrates’in inançları hakkında bilgiler sunulmaktadır. “Sokrates’in Savunması”ndaysa yargı süreci yer almaktadır. “Kriton” ise hüküm sonrası bir diyalogtur ve bir yurttaşın saygı duyması gereken ilkeler tartışılmaktadır. Son diyalog olan “Phaidon” ise Sokrates’in son günü ve ruh hakkındaki düşünceleri üzerinedir. Bu bölümler için biraz daha geniş notlarımsa şöyledir:
Euthyphron
“İnanç kabulle, bilim sorular sormakla başlar” anlayışı Euthyphron diyaloğunda da karşımıza çıkıyor. Sokrates’in Euthyphron’a sorduğu çok sayıda sorudan üçü aslında tartışmaya yön veren temel düşüncelerdir:
1) Dine uygun ve dine aykırı olan nedir?
2) Dine uygun olan her şeyin adil olması da gerekir mi? Öyleyse adil olan her şey de dine uygun mudur?
3) Güzel, iyi ve doğru üzerine tanrılar mutlak olarak bir anlaşma içinde midir yoksa birinin sevdiği diğerinin nefret ettiği bir şey olabilir mi?
Bu diyalogda önemli olan bir detay da dini konularda kendisini yetkin ve bilge gören bir kişinin ön yargı ve sorgusuz kabullerinin, sıradan bir filozofun en basit soruları karşısında bile çelişkili yanıtlar sunması, tanrılardan korkan bir kişinin tanrılar adına kolayca kendini karar verebilecek durumda sayması ve eylemlerinin neye, neden hizmet ettiğini bilmeden bunları başkalarına da salık verebilmesidir.
Apologia
Diyalog olmayan bu bölümde Sokrates kendisine yöneltilen suçlamalara yanıt verirken hem iddaların asılsızlığına ve yanlışlığına açıklama getiriyor hem de işin doğrusunu aktarıyor. Hatta bunu yaparken de “mükemmel bir hatip olduğu” ifadesine karşı çıkarak başlıyor ve mütevazi bir çizgide kendi düşüncelerini, kavramlara yüklenen anlamlarla ortaya koyuyor.
Bu bölümde “Sokrates’ten daha üstün bir bilge var mı?” sorusunun işlenişi oldukça etkileyici. Kendisini bilge olmadığı hâlde bilge sayan insanlar karşısında bilmediğini bilecek olgunluğa sahip olup bunu açıkça ifade edebilecek erdeme sahip olmak her zaman görebileceğimiz bir durum değil.
Gençleri yoldan çıkararak ahlaklarını bozmak için de gerekçe ve kanıt bulamadıkları için kendisine yöneltilen eski ve dava konusu suçlamaları da şu başlıklarla ifade edebiliriz:
1) Gökyüzünde ve yer altında olup bitenleri incelemek
2) Tanrılara inanmamak (ve kendisinin icat ettiği yeni tanrılara tapınmak)
3) Önemsiz lafı önemli göstermek
Kriton
Sokrates’in iyi bir dostu olan Kriton ölüm cezasının gerçekleştireceği süre yaklaşırken erken saatlerde Sokrates’in yanına gelir ve onu hapisten çıkmaya ikna etmeye çalışır. Her ne kadar kendisi ölümü olgunlukla karşılayabiliyor olsa da kararın haksızlığı, Sokrates’in öğretisi ve kendisine duyulan sevgiyle yokluğunun yıkımı Kriton için denemeye değer bir çabadır. Oysa Sokrates yasaların üstünlüğü, tutarlılık ve tercihlerin ölüm korkusuyla değişmemesi üzerine görüşlerini bu bölümde aktarır.
Phaidon
Elealı Phaidon, Sokrates’in öğrencisiydi ve zehir içerek öldüğünde onun yanındaydı. Kitabın bu son bölümünde de gerek Sokrates’in gerekse çevresindekilerin ruh hâli, ölüm ve hayat karşısında düşünceler yanında Sokrates’in felsefesi, ruh, beden ve ölüm sonrası gibi konular tartışılıyor.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları aracılığıyla okurlarla buluşan bu çalışmayı, Ari Çokona Yunanca aslından çevirmiştir. Dili akıcı, yapısı anlaşılır olan kitabın son notlarla daha da bir zenginlik kazandığını belirtmekte fayda var. En azından aynı anda iki üç kitabı birleştirerek okumayı seven bir tarzınız varsa bu bilgilerin ayrı keyif verdiğini söyleyebilirim.
Atina’ya 2014 yılında gittiğimde kitapta geçen çoğu yeri görmüş olmanın ve o dönemlerde yaptığım okumaların tekrar burada bir zaman yolculuğu sağlaması mesela benim için tam da bu kapsamda bir keyifti. Aradan geçen iki bin küsür yılın ardından sanki Sokrates ve Platon’un derslerini aynı mekanlarda dinliyormuş gibi bir duyguyu yakalamak zor. Ama yine de Atina üzerine notlarıma bakmak isterseniz blog yazımda bağlantı mevcuttur. Orada belirttiğim birkaç kitap yanında Turizm Bakanlığının Athens – Attica Rehberini ya da benzer görsel öğeler ve bilgiler içeren çalışmaları okumanızı da öneririm.
Kitaptan birkaç alıntı.
– Başkalarının sizi eleştirmesini engellemek yerine, mümkün olduğunca daha iyi biri olmaya çalışmalısınız.
– Birinin, bilmediği bir şeyi bildiğini sanması cehaletin en utanç verici türü değil midir? Bilgim olmadığını kabul ettiğim için diğerlerinden daha bilge olduğumu söyleyebilirim.
– Sağduyuyla, gerçeklerle ve ruhunu daha iyi kılmakla hiç ilgilenmediğin ve uğraşmadığın hâlde daha çok para, şan ve şöhret kazanmak için çabalamaya utanmıyor musun?
Amor Legendi okuma kulubü kapsamında daha önce tamamladığım kitaplar üzerine notlarıma bağlantılara tıklayarak ulaşabilirsiniz:
Before and After Sokrates
Güzel Yaşam Kılavuzu
Travels with Epicurus
İyi okumalar dilerim.
Ergun UNUTMAZ, 12.04.2023
Platon – Sokrates’in Savunması (Yunanca aslından çeviren: Ari ÇOKONA), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, On Birinci baskı, Şubat 2017.