Para Politikası 24 01

Bugün gerçekleştirilen Amerika Merkez Bankası (Fed) toplantısıyla Ocak ayını geride bıraktık ve 2024 yılı için para politikası yazılarımda ufak bir değişiklikten bahsederek bu yazıya başlamak isterim. Öncelikle üç yıldan uzun bir süredir düzenli olarak hazırladığım bu seriye başlıktaki 24 01 ifadesinden de fark etmiş olacağınız üzere biçimsel bir değişiklik uyguladım. Artık yıl ve ay için iki haneli gösterim kullanacağım ve bu, arşiv taramasında da kolaylık sağlayacağı gibi Piyasa Analizleri yazılarıyla da tekrar uyumlu olacak.

İzlediğim merkez bankalarından Avrupa Merkez Bankası (ECB), İngiltere Merkez Bankası (BOE) ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) para politikası toplantı takvimini bağlantı üzerinden indirebilirsiniz.

İzlediğim merkez bankalarının politika faizlerindeki gelişim ve politika faiziyle gerçekleşen enflasyon farklarına bakarak başlayalım. Grafik 1’de dört merkez bankasının politika faizlerinin son bir yıldaki seyri yer almaktadır. Yurt dışında enflasyonla mücadele kapsamında faizleri yükseltme politikası çok daha erken başladığı için 2023 yılının ikinci yarısından beri faizler sabit tutulurken sıkı para politikası mesajları verilmeye devam edilmektedir. Fed, ECB ve BOE için sol eksen faiz oranlarını göstermektedir. TCMB içinse seçim sonrası değişiklikle yüzde 8,50 seviyesinden başlayan faiz artışları yüzde 45 seviyesine ulaşmıştır (sağ eksen).

Grafik 2’deyse merkez bankalarının politika faizleriyle yıllık enflasyon arasındaki fark görülmektedir. ABD (mavi), Avrupa Birliği (sarı), İngiltere (kırmızı) ve Türkiye (turkuaz) için 2022 yılına kadar benzer şekilde ilerleyen süreç son derece çarpıcıdır. Rezerv paraya sahip olmayan bir ülke olarak politika faizini enflasyonun üzerinde belirlenmesinden, faiz – enflasyon ilişkisinde farklı tercihlerin uygulandığı döneme geçilmiştir. Büyük merkez bankaları faiz oranlarını arttırırken Türkiye’de faiz oranları düşürüldüğü için böylesi bir tablo ortaya çıkmıştı. Ancak son dönemde gerçekleştirilen normalleşme ve rasyonel politikalara dönüşle bu grafik de 2023 yılında tekrar yakınsama göstermektedir. Düşen enflasyon ve artan faizler açığın kapanmasını sağlayacaktır. Negatif bölgedeki tek ülke Türkiye’dir.

FED – Ocak 2024

ABD Federal Rezerv Bankası, politika faizini 31 Ocak tarihli toplantısında sabit tutarken beklendiği gibi şahin söylemlerle piyasalara yön vermeye devam etti. Toplantı öncesinde 2024 yılı için faiz indirimi sayısı ve olasılıklar zaten gerilemiş ve beklenti Mayıs ayına doğru kaymıştı.

Karar metninde “enflasyonda düşüş görülmesine rağmen seviyenin hâlâ yüksek, ekonomik görünümün belirsiz olduğu belirtilirken yüzde 2 seviyesine doğru kararlı bir hareket için daha fazla güven kazanılmadan faizlerde bir düşüş beklenmediği” belirtildi. Ayrıca metinden “daha fazla faiz artışı ihtimali” ifadesinin çıkarıldığını da eklemekte fayda var. Ancak bu, faiz indirimi beklentisine dönüşmeden toplantıda Fed Başkanı Jerome Powell tarafından bir kere daha vurgulandı. Enflasyonla mücadelenin kararlı bir şekilde sürdürüleceği belirtilerek sıkı para politikasına devam edileceği, ortalama yüzde 2 seviyesindeki hedefte bir değişiklik bulunmadığı da yinelendi. Gerçi borsalar çoktan olumlu bir tepki verdi bile ancak sonrası nasıl olur göreceğiz.

Politika faizi (Fed Funds Rate: Beyaz %5,33) ile alt ve üst bant değerleri (kırmızı ve mavi) Grafik 3’de görüldüğü gibi gerçekleşmiştir. Turkuaz sütunlarsa toplantı tarihlerinde alınan ve en son kararın işlendiği faiz patikasını göstermektedir. Politika faizi mevcut durumda yüzde 5,25 – 5,50 bandındadır.

Grafik 4’teyse manşet enflasyon (beyaz) ve çekirdek enflasyon (mavi) açısından gelişmelere yer vererek sarı sütunlarla da politika faizindeki değişimleri yansıttım. Geçen senenin aynı ayına göre manşet enflasyonun yüzde 3,30 ve çekirdek enflasyonun yüzde 3,90 seviyesindeki hareketi zirvenin geride kaldığını teyit etmektedir. Enflasyon hedefi olan yüzde 2,00 ise artık daha erişilebilir görünse de kararlı politikaların mutlaka devam ettirilmesi gerekmektedir. Petrol fiyatlarındaki yükselişten etkilenen manşet enflasyona karşı enerji ve gıda fiyatlarındaki oynaklığın dışlandığı çekirdek enflasyonun düşüş eğilimi göstermesi yapışkanlık endişeleri bakımından rahatlatıcıdır, ancak çekirdek hâlâ manşetin üzerinde seyretmekte ve son manşet verisi yükseliş göstermektedir.

Son toplantının tam metnine Federal Rezerv Sistemi Yönetim Kurulu sitesinden ulaşabilirsiniz.

ECB – Ocak 2024

Enflasyon dinamikleri açısından enerji kaynaklı maliyet artışına daha fazla maruz kalan Avrupa tekrar enerji fiyatlarındaki artıştan endişe duyabilir. Sanayi üretimi ve enflasyon dinamikleri açısından düşen maliyetler anlamında iyi bir gelişmenin sonu olabilir. Çünkü enflasyondaki düşüşe buradan gelen katkı giderek azalıyor. Aralık ayında manşet enflasyon (beyaz) geçen senenin aynı ayına göre yüzde 2,90 seviyesine yükseldi ve Grafik 5’te temel bileşenlerin paylarına yer verdiğim. Gıda fiyatları (sarı) ve hizmetler (mor) kalemleri de düşüş eğilimini sürdürüyor, ancak hâlâ yüksek. Yüzde 2,9’luk enflasyonun kırılımı için paylar şöyle: Enflasyonun 1,74’ü hizmetlerden gelirken 1,21’i gıdadan kaynaklanıyor. Enerji dışı sanayi mallarının payı yüzde 0,66 seviyesinde ve enerjinin katkısı eksi yüzde 0,68 şeklindedir.

Tabi bu noktada ECB’nin Fed’in gerisinden geldiğini ve talep enflasyonu yanında maliyet enflasyonu altında bir denge gözettiğini de hemen vurgulamakta fayda var. Hatta bazı değerli isimlerin ECB’nin ekonomiyi gereğinden fazla daraltma riskine sürüklediği görüşü de bu toplantıda karşılık buldu.

Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde’ın başkanlığında ECB, 25 Ocak tarihli toplantıda, politika faizini sabit tutmuştur. Grafik 6’da bu karar sonrası yüzde 4,50 seviyesindeki politika faizi ve yıllık enflasyon oranları görülmektedir. Aralık ayında manşet enflasyon (beyaz) yüzde 2,9 ve çekirdek enflasyon (mavi) yüzde 3,4 şeklinde gerçekleşmiştir. Piyasalardaki düşük büyüme, yüksek enflasyon ve işsizlik verileri avro için pek umut vermiyor.

Grafik 7’deyse sütunlarla politika faizindeki değişimleri; çizgilerle de mevcut durumdaki faiz oranlarını gösterdim. Malum ECB üç farklı politika faizi kullanıyor ve bunlardan asli olan faiz oranını beyaz çizgiyle gösterdim. Son durumda Temel Yeniden Finansman İşlemleri Faizi yüzde 4,50 seviyesini korurken Mevduat Olanağı Faizi (kırmızı) yüzde 4,00 seviyesindedir. Gecelik Borç Verme Olanağı Faizi (mavi) ise yüzde 4,75 seviyesinde bulunmaktadır. ECB’nin yıl sonu enflasyon hedefi kesin bir şekilde yüzde 2,00 düzeyindedir.

Para Politikası kararına ECB’nin resmî internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

BOE – Aralık 2023

Ocak ayında İngiltere Merkez Bankası (BOE) toplantısı yoktu. Yılın ilk toplantısı 01 Şubat tarihinde gerçekleşecek. Mevcut durumda politika faizi 03 Ağustos tarihindeki son artıştan beri yüzde 5,25 seviyesindedir. Politika faizinin gelişimini Grafik 8’de kırmızı çizgiyle belirttim. Turkuaz renkli sütunlarsa ilgili tarihlerdeki toplantılarda alınan faiz kararlarını göstermektedir.

Enflasyon bakımından yıllık yüzde 11,1’lik zirvenin ardından Aralık ayında manşet enflasyon (beyaz: yüzde 3,93) ve çekirdek (mavi: yüzde 5,08) enflasyon kalemleri düşüş eğilimini Grafik 9’daki gibi sürdürüyor. Grafiğin alt kısmındaysa politika faizini sarı sütunlarla işaretledim. Enflasyon yükselmeye başladığında arttırılan faizler enflasyonun düşüş sürecinde de devam ettirilmektedir. Para politikasının zaman gecikmesi ve ekonomide daralan talep izlenecektir. Burada da beklenti bu yılın ikinci yarısında hızlı bir düşüş ve enflasyon hedefi olan yüzde 2’nin 2025 ortasında yakalanabileceği yönündedir.

14 Aralık tarihli para politikası kararına BOE’nin resmî internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

CBRT – Ocak 2024

TCMB Başkanının önceki röportajı çok tartışılmıştı ve Ocak ayı toplantısı öncesinde de bu kez kurumsal kültür ve kişilerin rolleri gündemde geniş bir yer buldu. Merkez bankalarının güvenilirliği ve para politikasının bağımsızlığı konularıyla doğrudan ilgili olmasa da bu tür gelişmelerin önemli etkileri olduğunu düşünüyorum. İletişim önemli, ancak daha önemlisi geçmiş performans ve geleceğe yönelik somut uygulamalardır.

Önceki yanlışlardan dönülmesi ve yapılan değişiklerin etkisi zamanla kendisini göstermektedir. 25 Ocak tarihli toplantıda TCMB politika faizi, 250 baz puan artışla yüzde 45,0 seviyesine çekilmiştir. Grafik 10’da Turkuaz renkli sütunlar ilgili tarihteki toplantılarda alınan faiz kararlarını, kırmızı çizgiyse politika faiz oranlarını göstermektedir. Beklentilere paralel gelen bu karar sürpriz değil, ancak yukarıda bahsettiğim gelişmeler sonrasında daha yüksek bir risk primiyle karşı karşıya olunduğu kanısındayım. Yapılan açıklamada: “Kurul, … dezenflasyonun tesisi için gerekli parasal sıkılık düzeyine ulaşıldığını ve bu düzeyin gerektiği müddetçe sürdürüleceğini değerlendirmiştir.” ifadesi geçen toplantının ardından bir değişime ve faiz artışlarında sona gelindiğine işaret etmektedir. Oysa sayfanın başında paylaştığım mevcut politika faizi ve mevcut enflasyon farklarında daha gidilmesi gereken mesafe bulunmaktadır. Faiz artışı olmayacaksa enflasyondaki ve beklentilerdeki düşüşün çok kuvvetli olması gerekir ki şu anda ben bu netlikte bir gerileme görmüyorum.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan Tüketici Fiyat Endeksi verilerini de 3 Ocak 2024 tarihli son veriyi kapsayacak şekilde Grafik 11’de gösterdim. Bir önceki yılın aynı ayına göre manşet enflasyon (beyaz) Aralık ayında yüzde 64,77 olarak gerçekleşmiştir. Çekirdek enflasyon (mavi) da aynı dönemde yükseliş göstererek yüzde 68,02 seviyesine çıkmıştır. Sol eksende gösterilen ve grafiğin altındaki kırmızı çizgi ise yüzde 5’lik enflasyon hedefidir. Dolayısıyla artış hızı düşse de sıkı para politikası ve faiz artışlarının devam etmesi gerektiğini düşünüyorum. Fed’in dahi Haziran 2024 öncesi indirimi gündeme almadığı bir ortamda TCMB’nin tekrar faiz indirimi ise sıkıntılara yol açacaktır.

Son olarak 02 Kasım 2023 tarihinde açıklanan Enflasyon Raporu‘nun rasyonel bir zemine dönmek adına başarılı yönlerin geliştirilmeye devam ettiğini belirtmek isterim. Bugün yapılan açıklamalar ve tahminlerin yukarı yönde güncellenmesi güvenilirlik açısından önemlidir. Metninde 2023 yılı sonu için enflasyon tahmini yüzde 65 ve 2024 yılı sonu tahmini ise yüzde 36 olarak değiştirilmiştir. İlkinde başarı sağlansa da 2024 sonu için yüzde 36 şu anda pek mümkün görünmüyor. Bakalım yıl içi gelişmeler nasıl şekillenecek. Grafik 12’de yer verdiğim çalışma çıktı açığı ve yüzde 5 seviyesindeki enflasyon hedeflerini de göstermektedir..

Güvenilirlik ve enflasyonla mücadele açısından raporda yer alan notlar için Grafik 11’de yer verdiğim uzun vadeli eğilimi bir kere daha aktarmakta fayda var.

Para Politikası Kurulu açıklamasının tam metnine TCMB‘nin internet sitesinden ulaşabilirsiniz.

İzlediğim ülkeler için Ocak ayında açıklanan Enflasyon verilerine ve
bir önceki Para Politikası raporuma ulaşmak için bağlantıları kullanabilirsiniz.

Ergun UNUTMAZ, 31.01.2024